1

rebat tamen pudore magis, quàm virtute resistere. Itaque, ablegato equo, similis furenti, primam in aciem procurrit. Ibi prensare fugientes, confirmare, per totum denique agmen oculis, manibus, clamore volitare. Dicitur, in illâ perturbatione, et de extremis agitâsse secum, et ita manifesto vultu fuisse, quasi occupare manu mortem vellet, nisi cohortes hostium quinque, per transversam aciem actæ, quas Labienus periclitantibus castris subsidio miserat, fugæ speciem præbuissent. Hoc aut ipse credidit, aut dux callidus arripuit in occasionem; et quasi in fugientes invectus, simul et suorum erexit animos, et hostes perculit. Nam hi, dum se putant vincere, fortiùs sequi; Pompeiani dum fugere credunt suos, fugere cœperunt. Quanta fuerit hostium cædes, ira rabiesque victoribus, sic æstimari potest, quòd a prælio profugi, quum se Mundam recepissent, et Cæsar obsideri statim victos imperâsset, ex congestis cadaveribus agger effectus est, quæ pilis jaculisque confixa inter se tenebantur. Fœdum etiam inter barbaros!

FLORUS.

CLXXII.

Le chien de ferme et le chien de berger.

Canis villæ custos eligendus est amplissimi corporis, vasti latratûs canorique, ut priùs auditu maleficum, deinde etiam conspectu terreat, et tamen nonnunquam, ne visus quidem, horribili fremitu suo fuget insidiantem. Mores autem neque

mitissimi, neque rursus truces atque crudeles; quòd illi furibus quoquè adulantur, hi etiam domesticos invadunt. Maximè verò debent in custodiâ vigilantes conspici, nec erronei, sed assidui, et circumspecti magis quàm temerarii; nam illi, nisi quod certum compererunt, non indicant; hi vano strepitu et falsâ suspicione concitantur. Satis pulchrè funguntur officio, si et advenientem sagaciter odorantur, et constantiùs appropinquantem violenter invadunt. Primum est enim non attentari; secundum est lacessitum fortiter et perseveranter vindicari.

Pecuarius canis neque tam strigosus aut pernix debet esse, quàm venaticus; nec tam obesus, aut gravis, quàm villæ horreique custos; sed et robustus nihilominus, et aliquatenus promptus ac strenuus, quoniam et ad rixam, et ad pugnam, nec minùs ad cursum comparatur, quum et lupi repellere insidias, et raptorem consequi fugientem, prædam excutere, atque auferre debeat. Quare status ejus longior productiorque, ad hos casus magis habilis est, quàm brevis aut quadratus. Ceterùm similis villatico probatur, et cibaria ferè eadem utrique generi præbenda sunt.

COLUMELLE.

CLXXIII.

Caton dans les déserts de la Libye.

Per Libya deserta ducem Romana Catonem
Jam sequitur virtus. Illic secura juventus

Ventorum, nullasque timens tellure procellas,
Equoreos est passa metus; nam littore sicco
Quàm pelago, syrtis violentiùs excipit austrum,
Et totis latè contorta exsurgit arenis.

Regna videt pauper Nasamon errantia vento,
Discussasque domos; volitantque a culmine, raptæ
Detecto Garamante, casa. Consistere miles
Invalidus, metuensque rapi, constrinxit amictus,
Inseruitque manus terræ, nec pondere solo,
Sed nisu jacuit, vix sic immobilis austro.
Jamque iter omne latet, nec sunt discrimina terræ
Ulla, nisi ætheriæ, medio velut æquore, flammæ.
Utque calor solvit quem torserat aera ventus,
Incensusque dies, manant sudoribus artus,
Arent ora siti. Conspecta est parva malignâ
Unda procul venâ, quam vix e pulvere miles
Conspiciens, patulum galeæ confudit in orbem,
Porrexitque duci. Squalebant pulvere fauces
Cunctorum, minimùmque tenens dux ipse liquoris,
Invidiosus erat. « Mene, inquit, degener, unum,
Miles, in hac turbâ vacuum virtute putâsti?
Usque adeò mollis, primisque caloribus impar
<< Sum visus? quantò pœnâ tu dignior istâ,

« Qui, populo sitiente, bibas. » Sic, concitus irâ, Excussit galeam, suffecitque omnibus unda.

LUCAIN.

CLXXIV.

Ascension de Philippe au mont Hémus.

Philippus jam bello Romanis inferendo paratus,

quum vellet in conspectu locorum consultare quæ proxima itinera ad mare Adriaticum atque Italiam ducerent, quæque belli ratio esset futura, statuit in verticem Hoemi montis ascendere, quia vulgatæ opinioni crediderat, Ponticum simul et Adriaticum mare et Istrum amnem et Alpes posse inde conspici. Solitudines igitur interjacentes transgressus, septimis demum castris ad radices montis pervenit. Ibi unum moratus diem ad deligendos quos duceret secum, tertio die iter est ingressus.

Modicus primò labor in iis collibus fuit; quantùm, in altitudinem enitebantur, magis magisque silvestria et pleraque invia loca excipiebant. Pervenere deinde in tam opacum iter, ut, præ densitate arborum immissorumque aliorum in alios ramorum, perspici cœlum vix posset. Ut verò jugis appropinquabant, adeò omnia contecta nebulâ, ut, haud secùs quàm nocturno itinere impedirentur: tertio demum die ad verticem perventum. Nihil vulgatæ opinioni, degressi inde, detraxerunt, magìs, credo, ne vanitas itineris ludibrio esset, quàm quòd diversa inter se maria, montesque et amnes, ex uno loco conspici potuerint. Vexati omnes, et ante alios rex ipse, quò gravior ætate erat, difficultate viæ est.

Duabus ibi aris Jovi et Soli sacratis, quum immolâsset, quà triduo ascenderat biduo est degressus, frigora nocturna maximè metuens, quæ caniculæ ortu similia brumalibus erant, atque omni genere laborum, sine ullo effectu, fatigatis militibus, in Macedoniam rediit. TITE-LIVE.

CLXXV.

Un présage apparaît aux Rutules : paroles de l'augure Tolumnius.

Dum pacem nunc sponte vocant, nunc bella Latini,
Apparet signum, quo non præsentius ullum
Turbavit mentes Italas, monstroque fefellit:
Namque volans rubrâ fulvus Jovis ales in æthrâ,
Littoreas agitabat aves turbamque sonantem
Agminis aligeri; subitò quum lapsus ad undas
Cycnum excellentem pedibus rapit improbus uncis.
Arrexere animos Itali, cunctaque volucres
Convertunt clamore fugam (mirabile visu !)
Ætheraque obscurant pennis, hostemque per auras
Factâ nube premunt, donec vi victus et ipso
Pondere defecit, prædamque ex unguibus ales
Projecit fluvio, penitusque in nubila fugit.
Tum verò augurium Rutuli clamore salutant,
Attolluntque manus, primusque Tolumnius augur:

<< Hoc erat, hoc votis, inquit, quod sæpe petivi.

Accipio, agnoscoque deos. Me, me duce, ferrum Corripite, o miseri, quos improbus advena bello « Territat, invalidas ut aves, et littora vestra << Vi populat: petet ille fugam, penitusque profundo Vela dabit. Vos unanimi densate catervas, « Et regem vobis pugnâ defendite raptum. »

Dixit, et adversos telum contorsit in hostes, Procurrens; sonitum dat stridula cornus, et auras erta secat; simul hoc, simul ingens clamor, etomnes