33

31

est, quis nominum reatus1? Quae accusatio vocabulorum, nisi si aut barbarum sonat aliqua vox nominis, aut infaustum aut maledicum aut inpudicum? Christianus vero, quantum interpretatio est", de unctione deducitur. "Sed et cum perperam 35 Chrestia nus" pronuntiatur a 36 vobis (nam nec nominis certa est notitia *penes vos), de suavitate vel benignitate conpositum est. "Oditur P itaque in hominibus innocuis etiam nomen innocuum. 41At enim secta oditur in nomine utique sui auctoris. Quid novi, si aliqua disciplina de magistro cognomentum sectatoribus suis inducit? Nonne philosophi de auctoribus suis nuncupantur Platonici, Epicurei, Pythagorici? etiam a locis conventiculorum et stationum suarum Stoici, Academici? 42 aeque medici ab Erasistrato et gramma

dob.

41

32. sonet aliqua F.

30. quis nominis Dab. quis nomini EF. 31. nisi aut Dabe. Sonet aliquid Fulv. Ursinus. 33. interpretatione de G. 34. Sed et cum ABCDEG Labdef. Ambros. Erfurt. Leidens. Oxon. libri Pamelii. Sed cum c. 35. Chrestianus Fbcdef. Ambros. Christianus reliqui omnes. 37. est certa b. est ace. certa est om. F. 38. penes suos G. tum G. 40. Oditur ergo abcd. 41. At vero Oxon. Aut enim G. (43)Eλdf. Oxon. Erfurt. libri Pamelii. atque (ABCD) FGabc. Vindob. que e.

De

1. reatus] Reatus proprie est condicio reorum pendente iudicio, deinde etiam pro ipsa culpa vel crimine accipitur. Sic saepius apud Afros scriptores, et inprimis apud Tertullianum. Cf. infra ,,is probabit et nomen malum dignum odio de reatu sectae et auctoris." Ad Natt. 1, 3,,si 'qui reatus est nominum, si qua accusatio vocabulorum." Spectac. cap. 5,,Sed haec satis erunt ad originis de idololatria reatum." De Idol. cap. 1,,iam in his aeque idololatria de homicidii reatu non liberatur." Ibid. cap. 11,,Denique in alia causa non levioris reatus praeiudicium istud observo." Ex Apulei scriptis exempla congessit Hildebrandus ad Apul. Metam. VII, 9. p. 550. et ad I, 16. p. 51.

m. quantum interpretatio est] Ad Natt. 1,3,,Christianum vero nomen, quantum significatio est, de unctione interpretatur." Scorpiac. cap. 5,,In tantum vita martyrio deputabitur, quantum morti idololatria." De Idol. cap. 16,,Sim vocatus, nec adsacrificii titulus officii, et operae meae expunctio quantum sibi libet." Adv. Hermog. cap. 23,,Fuerit licet materia, quantum sibi licet."

n. Chrestianus] Lactant. Inst. Div. IV, 7,,Exponenda huius nominis ratio est propter ignorantium errorem, qui eum immutata littera Chrestum solent dicere," ad quem locum v. Buenemanni adnotata. Cf. Sueton. Claud. cap. 25,,ludaeos im

Sed et F. Vin36. nobis D. 39. imposi42. aeque

Leidens.

ne

pulsore Chresto assidue tumultuantes Roma expulit," et interpretes ad Taciti Ann. XV, 44.

o. de suavitate vel benignitate compositum est.] Xororós suavis est, xenorótys suavitas vel benignitas. Glossae Philoxeni:,,Xonotós, frugalis, suavis, utilis, iocundus." Verba illa Evangelii: ὁ γὰρ ζυγός μου χρηστός veleres convertebant: Iugum enim meum suave est. Et Tertullianus Adv. Marcion. IV, [17.] verba ista B. Lucae: ori avròs χρηστός ἐστιν ἐπὶ τοὺς ἀχαρίστους xai novηgous vertit: quia ipse suavis est adversus ingratos et malos." Beatus quoque Hieronymus χρηστότητα interpretatur suavitatem el benignitatem ad Epist ad Galat. cap. 5.,,Benignitas, inquit, sive suavitas, quia apud Graecos xenotórys utrumque sonat, virtus est lenis, blanda, tranquilla et omnium bonorum apta consortio, invitans ad familiaritatem sui, dulcis eloquio, moribus temperata" cett. (Herald.)

p. Oditur] Hieronym. Epist. XLIII. Odiremur a mundo." Cf. Tertull. Adv. Marcion. IV, 16,,benedici odientes." Ibid. IV, 35,,Non odies fratrem tuum in animo tuo." De Anima cap. 10,,Qui hominem odiit, ut nosset." Cf. Cic. Philipp. XIII, 19. Apul. De Dogm. Plat. III, p. 265.,,optandi, vovendi, irascendi, odiendi, invidendi" cett. Cf. Vossii Aristarch. tom. II, p. 888. ed. Eckstein.

48

50

53

54

51

55

56

47

tici ab Aristarcho, coci etiam ab Apicio? nec tamen quemquam
offendit professio nominis cum institutione "transmissa ab institu-
tore. Plané, si qui 45 probavit malam sectam 46 et ita malum et aucto-
rem, is probabit et nomen malum dignum odio de reatu sectae
et auctoris, ideoque ante odium nominis conpetebat prius "de
auctore sectam 'recognoscere vel auctorem de secta.
At nunc
utriusque inquisitione et agnitione neglecta nomen detinetur, no-
men expugnatur, et ignotam sectam, 52 ignotum et auctorem vox
sola praedamnat, quia nominantur, non quia revincuntur.
Atque adeo quasi praefatus haec ad 'sugillandam odii erga
nos publici iniquitatem, iam de causa innocentiae consistam", nec
tantum refutabo quae nobis obiciuntur, sed etiam in ipsos retor-
quebo 'qui obiciunt, ut ex hoc quoque 'sciant homines in Chri-
stianis non esse quae in se nesciunt esse, simul uti erubescant
accusantes non dico pessimi optimos, sed iam, ut volunt, con-
pares suos. Respondebimus ad singula 'quae in occulto admittere
dicimur, 10 quae illos palam admittentes invenimus, in quibus sce-

43. transmissi λf. 44. si quis F. Erfurt. 45. probavit ABCEFGcef. Oxon. Lei-
dens. Vindob. Erfurt. libri Pamelii. probet 2. Gorziens. probat bd. probant Da.
46. et item F. 47. et auctorem ABCDEFGabef. Oxon. Leid. Erfurt. Vindob. etiam
auctorem cd. In 2. extat si qui probet malum auctorem et malam sectam. 48.
is probavit et b. is et probabit D. is probabitur Leidens. 49. de auctoritate G.
50. cognoscere F. 51. nomen denotatur, nomen Fr. lunius. La Cerda. 52.
ignotumque auctorem F. Vindob. 53. quod F. 54. nominatur DGλb. Gorziens.
55. quod F. 56. revincitur Gab. Gorziens. Leidens.
Cap. IV.
1. ideo E (m. pr.) EFabe. Oxon, Erfurt.
dum F. Leidens. Vindob. sigillandum G.
6. in se non nesciunt . quae in
om. 2.
8. sed etiam λ. 9. quae occulte F. Vindob.
niuntur f. et quae palam adinveniuntur Havercamp.

q. nomen detinetur] Fr. Iunius reponendum putavit nomen denotatur, et eum secutus est La Cerda. Haec contrapono exempla. Tertull. Ad Natt. I, 3,,Detinetis igitur in hominibus innoxiis etiam nomen innoxium nostrum." Ibid. I, 16 ,,Quid enim tale in vobis detinebo?,,Ad Uxor. II, 8,,Quam huius amentiae causam delineam, nisi fidei imbecillitatem, pronam semper in concupiscentiam saecularium gaudiorum?" Cyprian. De Habitu Virg. pag. 99. ed. Oxon.,,Ut enim impudica circa homines et incesta fucis lenocinantibus non sis corruptis violatisque quae dei sunt, peior adultera detineris." Cl. Tertull. Scorp. cap. 9,,Ex illa enim negatione tantundem tenebitur, qua se Christianum negando Christum in se negans etiam ipsum negavit." Est autem detinere idem quod tenere h. e. obligare, obnoxium efficere.

V. quae

4. quae Gc. esse om. G.

2. hic G. 3. suggillan-
5. sciant omnes abces.
optimos

7. simul
10. quae palam adinve-

eins usus exempla ex ICtorum libris attulit Dirksen Manuale s. v. p. 949. Cf. lac. Gothofredum ad Tertull. Ad Natl. 1, 3. qui detinere interpretatur praeiudicio reum iudicare.

r. revincuntur] Cf. adnot. ad De Teslim. Animae cap. 1. Adde Dirksen Manuale s. v. p. 847.

Cap. IV. a. consistam] V. quae adnotavi ad De Idolol. cap. 13. b. erubescant accusantes non dico pessimi optimos] De structura verbi erubescere cf. De Corona cap. 7.,,Sed et de mendacio erubescenda est coronae origo." De Fuga in Persecut. cap. 10 ,,Malo miserandum quam erubescendum." De formula non dico cf. De Fuga in Persecut. cap. 10. ,,sed illum non dico in mari et terra, verum in utero etiam bestiae invenio."

c. admittentes invenimus] De verbo

13

d

lesti, in quibus vani, in quibis damnandi, in quibus inridendi deputamur. Sed quoniam, cum ad omnia "occurrit veritas nostra, postremo legum 12 obstruitur auctoritas adversus eam, ut aut nihil dicatur retractandum esse post leges aut ingratis necessitas obsequii praeferatur veritati, de legibus prius "concurram vobiscum 15 ut cum tutoribus legum. 16 Iam primum "cum dure definitis di cendo: 18 Non licet esse 19 vos! et hoc sine ullo retractatu huma niore praescribitis, vim profitemini et iniquam ex arce dominationem, si ideo negatis licere, quia vultis, non quia debuit non licere. Quodsi, quia non debet, ideo non vultis licere, sine dubio id non debet licere quod male fit, et "utique hoc ipso

22

21

20

11. occurrerit Gc. 12. obstruatur G. obstruit F. adstruitur a. adstruatur cd. 13. de quibus prius c. 14. excurram G. consistam 26. 15. et cum 2. ut cam tutoribus legum om. F. Vindob. ut cultoribus legum -G. Post legum in vetustis libris incipit caput quartum, quod in ABCDEG. Oxon. Leidens. Ambros. Erfurt. Vindob. inscriptum est DE INLICITO; in uno Vaticano ap. Pamel. QVOD LEGES PRINCIPVM ET SENATVSCONSVLTA NONNVNQVAM ERRARE POSSVNT ATQVE ADEO REPVRGARI., in ab. DE LEGIBVS ROMANORVM QVOD QUOTIDIE VETERES ABROGANTVR ET NOVAE FERVNTVR. 16. Nam F. 17. cum iure 2. Havercamp. quam dure ab. 18. non licet esse vos dicendo D. 19. vos: hoc si sine ab. 20.Jexercetis bd., ex Gorziensi. ex arce reliqui. 21. quia non vultis 2. 22. quia non debet licere, ideo noluistis licere 2. 23. id quod non debet c. 24. hoc ipso utique Oxon.

adinvenire, quod hic suppeditat liber Fuldensis, cf. quae adnotata sunt ad De Idol. cap. 16. ad vocem adsacrificium.

d. ingratis] h. e. velis nolis, ázovoíws. Cf. infra cap. 27,,ingratis resistimus." cap. 48,,ingratis experieris conditionis tuae legem. Scorpiac. cap. 10,,carcer in caelo carens sole aut ingratis luminosus." Adv. Valentin. cap. 26,,defunctus ingratis subiaceret."

e. iniquam ex arce dominationem] Ex arce est ἐξ ἀκροπόλεως, id est e ty rannorum nido καὶ ὁρμητηρίῳ. Calpurn. Flaccus Declam. VI.,,lam pridem le arci nostrae tua fortuna minatur; supra civilem hanc aequationem divitiae te elevaverunt." Themist. Euphrades Orat. I.,,καὶ καθαιρετέον ἐξ ἀκροπόλεως τὴν τυραννίδα. Quinctil. Declam. CCLXXIV.,,Hominem occidere non licet, tyrannum licet. Expugnare domum non fas est, arcem expugnabit optimus quisque." Philo De Agric. eleganter ait quod civitati tyrannus est, id animo ac corpori esse τὸν θηριωδέστατον vour, atque utrique veluti arcem aliquam incubare: τύραννος γὰρ ἐκ φύσεως ἐχθρὸς, πόλεων μὲν ἄνθρωπος, σώματος δὲ καὶ ψυχῆς καὶ τῶν καθ'

66

ἑκάτερον πραγμάτων τὴν ἀκρόπολιν
ἐπιτετειχὼς ἑκάστῳ ὁ θηριωδέστατος
vous." Zonaras in Nicephoro Phoca
scribit imperatori huic conflatum populi
odium cum ob alias causas, tum quod
regiam muro cinxisset: „ἀκρόπολιν δὲ
οἱ πολῖται, inquit, τοῦτο καὶ τυραν-
νεῖον καθ ̓ ἑαυτῶν γενόμενον ἔκρινον.“
Recte igitur ex arce. Sic etiam iš άxgo-
лóλews proverbialiter apud Graecos. He-
rodianus libro I.,εἶν' ὥσπερ ἐξ ὀχυ
ρᾶς ἀκροπόλεως ἐπιθῆται τῇ ἀρχῇ.
et libro VII.,,ἀλλ ἵνα ὥσπερ ἐξ ἀκρο-
πόλεως τοῖς τυραννίδος ἔργοις σχο-
Aaso." Recte etiam iniquam domina-
tionem. Nam qui ex arce aliquid sta-
tuit aut agit, non agit ex aequo. Hinc
Quinctilianus [Declam. CCLXVII.] in de-
positore tyrannidis ad arcem flentis:,,Si
vero hoc est quod animum meum tor-
queat, quod ex illo fastigio descenderim,
quod ex aequo vivam." (Herald.) Addo
illud Ismeniae Αἱ γὰρ ἀκροπόλεις
τῶν τυράννων καλίαι. Iuvenal. Sat.
X, 306,,nullus ephebum Deformem
saeva castravit in arce tyrannus." Vet.
Gloss. ad verba Prudent. Pass. Lauren-
tii v. 119,,Arx imperiosa dignitatis tu-
tela." Cf. Tacit. Ann. XI, 31. XV, 69.
Quinctil. Lastit. Orat. VII, 4, 22.

25

26

33

27

praeiudicatur licere quod bene fit. Si bonum invenero esse quod lex tua prohibuit, nonne ex illo praeiudicio prohibere "me non potest quod, si malum esset, iure prohiberet? Si lex tua erravit, "puto, ab homine concepta est; neque enim de caelo ruit'. Miramini hominem 30 aut errare potuisse "in lege condenda aut resipuisse in reprobanda? Non enim et ipsius Lycurgi leges a Lacedaemoniis emendatae tantum auctori suo doloris incusserunt, ut in secessu inedia de semetipso iudicarit? Nonne et vos cotidie experimentis inluminantibus tenebras antiquitatis totam illam veterem et squalentem silvam legum novis principalium rescriptorum et edictorum securibus 37 truncatis et caeditis? Nonne vanissimas Papias leges, quae ante liberos suscipi cogunt quam Iuliae matrimonium contrahi, post tantae auctoritatis senectutem heri Severus, constantissimus principum, exclusit? Sed et

36

25. tua om. 2.

40

38

35

30.

26. minime ex illo a. nomen, ex illo c. 27. praeiudico ( Havercamp. Om. C. 28. me potest a. me non potes F. Vindob. me non potnit G. eam non posse f. Havercamp. 29. puta ab homine concepta neque F. aut om c. 31. in lege condenda errare potuisse F. 32. resipisse B. Vindob. Leid. recepisse se c. unus Vaticanus. recepisse G. iudicaret G. vindicaret F. 35. cottidie F. Vindob., pro more. 36. et om. G. 37. ruspatis, rustatis f. ruscatis Havercamp. runcatis los. Scaliger. vissimas G. 39. Iuliae permittunt matrimonium Fulv. Ursinus. G. Leidens.

f. neque enim de caelo ruit] De Testim. Animae cap. 6,,Non Latinis nec Argivis solis anima de caelo cadit." Quinctilian. Instit. Orat. I, 6,.Non enim, cum primum fingerentur homines analogia demissa caelo formam loquendi dedit." Cf. Tertull. Apolog. cap. 10 (cf. Ad Natt II, 12.),,ex consuetudine humana, qua ignoti vel ex inopinato apparentes de caelo supervenisse dicuntur."

g. securibus truncatis et caeditis] V. quae adnotavero ad De Corona cap. 10.

h. vanissimas Papias leges] Suetonius [Octav. cap. 34.] auctor est Augustum leges retractasse, quasdam vero ex integro sanxisse, atque inter istas Iuliam De Marit. Ordinibus aliquando severius emendasse. Quod sic accipiendum mihi videtur, ut post Iulias rogationes ipse jam senior, quod scribit Tacitus [Ann. III, 25.] Papias sanxerit, hoc est Iulias aliquanto severius emendatas. Nempe cum luliae a sponsalibus ad nuptias, πρὸς παρασκευὴν inquit Dio [LIV, 16. LVI, 7. cf. Sueton. 1. 1.], triennium indulsissent, longius hoc visum Augusto. Papias igitur ferri iussit, quae tempus sponsas habendi biennio coarctarent, ita ut biennio post contracta sponsalia cives Romani liberorum quaerendorum

33. Nonne et BGcd. 34.

38. no

40. principium

causa nuptias inire cogerentur, ne quaesita longiore sponsarum immaturitate tempus traherent, per quod honoribus ac praemiis maritorum fruerentur, cum tamen rem ipsam fructumque nuptiarum, nimirum liberos, imperio Romano negarent. Itaque Papiae leges in virgine annorum duodecim statim elapso sponsaliorum biennio nuptias fieri, ac per hoc liberis operam dari iubebant, cum Iuliae nedum matrimonium contrahi nisi post triennium exigerent. Vanissimas autem leges dicit quae de liberis suscipiundis studiosius cogitarent, quod non immerito vanum stultumque videbatur Christianis finem saeculorum instare credentibus et vitae mortalis in aeternam commutandae desiderio suspirantibus. (Rigalt.) Vanissimas ideo potius a Tertulliano putaverim Papias dictas esse, quod morum corruptelae communi, cui obstruere Augustus voluit, medelam satis idoneam per illas afferri non potuisse senserit Tertullianus.

i. Severus, constantissimus principum] Cf. Lamprid. V. Commodi p. 52. C. (ed. Salm.),,Severus imperator amantissimus nominis sui." Spartian. V. Severi p. 69. 2 (ed. Salm.),,ut esset imperator vere nominis sui, vere Pertinax, vere Severus."

47

48

n

44

45

51

49

"iudicatos in partes secari a creditoribus1 leges erant, consensu tamen publico crudelitas postea erasa 42 est", in pudoris notam capitis poena 43 conversa est. Bonorum adhibita proscriptio suffundere maluit hominis sanguinem quam effundere. Quot adhuc vobis repurgandae latent leges, quas neque annorum numerus neque conditorum dignitas commendat, 50sed aequitas sola? et ideo cum iniquae recognoscuntur, merito damnantur, licet damnent. Quomodo iniquas dicimus? Immo, si nomen puniunt, etiam stultas si vero facta, 2 cur de solo nomine puniunt facta, quae in aliis de admisso, non de nomine probata defendunt? 55 Incestus sum, cur non 56 requirunt? "Infanticidia' cur non extorquent,? In deos, in Caesares aliquid committo, cur non audior qui habeo quo purger? Nulla lex 2 vetat discuti quod prohibet admitti, quia neque iudex iuste ulciscitur, nisi cognoscat admissum esse quod non licet, neque civis fideliter legi obsequitur ignorans quale

61

61

59

63

54

53

58

60

41. iudicatos retro in partes f. 42. est et in abcd. 43. conversa bonorum abcdef. 44. prescriptio 48. proscriptione bcde. 45. Quod ABDE. Bongars. Erfurt. 46. vobis om. Oxon. vos be. 47. repugnandae DFG. Leidens. 48. leges latent CDabcde. 49. numerus om. 2. 50. sed aequalitas sola FG. Vindob. 51. licet et damnentur, quomodo 2. licet non damnentur, cum b. ex Gorziensi. licet damnentur, cum c. licet damnent, cum ade. licet damnent, quoniam Oxon. 52. cur in nobis de solo f. et Havercampus, ex coniectura Fulvii Ursini. 53. puniuntor Fulv. Ursinus. 54. probanda definiunt f. Fulv. Ursinus. probanda defendunt Havercamp. 55. Incestuosus sum, cur Da. Incestum cur b., ex Gorziensi. 56. requiritur F. 57. infanticidia ADEλab. Leidens. Oxon. Erfurt. Gorziens. infanticida BCGcdef. infanticidia cur non extorquent om. F. 58. extorquentur D. 59. incestum aliquod G. 60. si quid habeo f. Fulv. Ursinus. quid habeo ab. 61. quod purger G. vero purger Leidens. quo purget E. 62. vetat om. A. prohibet Bongars. notat Oxon. non E (m. sec.) Erfurt. 63. discutit Oxon. neque cuius E (m. pr.). Erfurt. neque quis DE (m. sec.) ab.

k. exclusit] b. e. exterminavit, abrogavit. De Idol. cap. 11,,lle quidem si excluserit daemonium, non sibi placeat de fide; neque enim inimicum exclusit." Ibid. cap. 23,,neque potes leviore crimine mains excludere." De Pudic. cap. 8 ,,Sic et haeretici easdem parabolas quo volant tribuunt, non quo debent aptissime excludunt." Adv. Marcion. I, 1,,ubera excludunt." Ad Natt. I, 10,,Exclusa ubique antiquitas in negotiis."

I. iudicatos in partes secari a creditoribus] Respicit ad legem XII tabularam de Nexis. V. Gell. N. A. XX, 1. Dio Cass. Exc. Mai 12. Quinctil. Instit. Orat. III, 6, 84. Salmas. De Usuris p. 545 sqq. Casaub. ad Sueton. Octav. cap. 13. Walter Gesch. des Roem. Rechts p. 767 sq. Haec decemviralis abrogata est a. CCCCXXIX: lege Poetelia. Liv. VIII, 28. Cic. De Republ. II, 84. Dionys. Fr. XVI, 9.

TERTULLIANI OPP. ED. OEHLER. Tom. I.

m. erasa est] abrogatae leges.

64.

Eraduntur de tabulis

n. suffundere maluit hominis sanguinem] V. quae adnotavero ad Scorpiac. cap. 10. Optatus Milevit. libro II.,,Fundentes sanguinem, non corporis, sed pudoris."

o. quas] Tò quas non ad leges repurgandas referri debet praecise, sed generaliter ad leges. Quasi diceret: Leges neque annorum numerus neque conditorum dignitas commendat, sed aequitas sola. (Rigalt.)

p. licet damnent] Quantumvis damnent. q. defendunt] h. e. viudicant. Adv. Marcion. 1, 26,,Cur enim prohibet admitti quod non defendit admissum ?" Ibid. I, 18,Mihi defensam et ego defendam." Cf. Dirksen Manuale s. v. p. 255.

r. infanticidia] Quae nos committere vulgus calumniatur.

9