Page images
PDF
EPUB

Heinrich's Söhne waren ungezweifelt Friedrich, Heinrich, Otto; denn Richarde heisst „die Mutter des letzten Otto," und die beiden andern erscheinen urkundlich als dessen Brüder.

9. Amtsnachfolger des Burggrafen Heinrich war sein Sohn Friedrich 1176 bis um 1181. Im erstern Jahre den 14. März, ist er zu Enns zugegen bei der wichtigen Zusammenkunft der beiden Herzoge, des von Baiern und des von Österreich 1); dann gegen Ende des Jahres zu Brunsendorf in Herrandsteiner Sachen unterzeichnen sich Fridericus et Heinricus castellani de Ratisbona 2). Wieder ist er zu Wien bei Herzog Leopold 1178 ); dann 1179 den 1. Juli zu Magdeburg, bei der Grenzbestimmung zwischen Österreich und Böhmen, erscheinen auch Fridericus et frater eius Heinricus burgravii ratisponenses (wohl ein Beweis, dass sie noch ihre dortigen Besitze hatten) *), dann wieder in demselben Jahre, den 15. September, zu Augsburg, in Sachen der Rechte des Erzbischofs von Salzburg und des Gurkersitzes 5). 1180 in St. Emmeramer Sachen *); 1181 den 27. Februar zu Nürnberg, Fridericus burgrauius ratisp. et frater eius Otto langrauius de Steueninge 7); v. Meiller fügt S. 164, Nr. 72 noch eine wichtige Ergänzung über diesen Burggrafen hinzu: nämlich Herzog Friedrich II. restituirt 1240 dem Kloster Prüvening bei Regensburg, nach eingeholter Information seiner Landrichter in Ibs und seiner Kastellane in Persenbeug, viele Güter die demselben zu den Zeiten seines Vaters Leopold waren entzogen worden, prout distincti sunt termini ab antiquo eo jure possidenda, que eadem consanguineus noster Fridericus pureravius de Ratispona vir nobilis dem Kloster geschenkt hatte. Diese Consanguineität hat unser Aufsatz näher, als von Bertha her, gerückt: Friedrich's des Burggrafen Mutter Richarde war die Schwester von des Herzogs Grossvater.

-

10. Um 1181 scheint Friedrich gestorben zu sein, und zwar finde ich keine Spur, dass er Kinder hinterliess: seine Brüder überlebten ihn, und zwar finden wir seinen Bruder Heinrich als den letzten der Familie, mit dem Amt eines Burggrafen. Um 1180 Comes Henricus urbis prefectus übernimmt zu Stauf eine Schenkung an Reichersberg ). Um 1181 meldet eine St. Emmeramer Aufzeichnung), Landgraf Otto habe einen Theil des Wassers zu Ort in St. Emmeram verkauft; später auch sein Bruder Friedrich, seinen Rechtsantheil daran, und einen daranstossenden Acker consensu et voluntate matris utrorumque (so, dass

1) M. B. III, S. 464.

2) Ebend. VII, S. 478.

3) Cod. Tradd. Claustroneob., Nr. 535.

4) Hormayr's Archiv, fortges. v. Mühlfeld, 1829, S. 631.

5) Hormayr, 1828, S. 664.

6) Zirngibl, S. 47.

7) Urkundenbuch von Kremsmünster, S. 53.

8) M. B. III. 497. - 1179 erscheint er und Otto noch als Comes de Rietenburch (Ried, 250. M. B. XII. 56.

[ocr errors]

Wieder 1180, Otto de Stephiningen Lant

graphe et frater eius Fridericus (M. B. VII, S. 486).

9) Aus Pez, bei Ried, S. 253. Aber die Aufzeichnung scheint. nach dem Inhalte, später gemacht.

Richarde Antheile und Bezüge aus den Familiengütern der Steveninge hatte); endlich nach dem Tode Friedrich's und auch seiner Nichte der Tochter Heinrich's urbis prefecti (des dritten Bruders), habe Otto auch deren Theil, der durch Erbschaft an ihn gefallen, eben dahin delegirt. 1182 ist Burggraf Heinrich zu Wien Zeuge, der durch Herzog Leopold dem Kloster Neuburg neu bestätigten Privilegien 1). Eben um 1182, in einer Ranshofner Schenkung sind Zeugen: Hainricus Purgravius, Otto Lantgravius ).— 1183 ), wird in einer Urkunde eine frühere Entscheidung Heinrici senioris Ratisp. prefecti unter Abt Adalbert (1149-1177), und eine neuliche in placito Heinrici iunioris Burcgravii Ratisp., unter Abt Peringer (1178-1201) angeführt. Eine andere Handlung Heinrich's als Burggrafens vom nämlichen Jahre, hat Zirngibl, S. 48. Mit Heinrich's Tode 1184 *), ging die Burggrafschaft an ein anderes Haus (nach allgemeiner Annahme an die Grafen v. Bogen, nach Wittmann's Vermuthung an die Leuchtenberg, dann aber bald an die Herzoge Baierns) über, Landgraf Friedrich soll, nach v. Lang, S. 175, bereits 1178 gestorben sein; Otto erscheint noch 1192 zu Graz 3); 1194, den 29. Jänner, zu Würzburg ); am 22. März zu Nürnberg unterzeichnet wieder Otto Lancravius de Steveningen 7), und starb 1196 8).

Es übrigte nun noch, von dem Umfang der Besitzungen dieser Familie der eigenen sowohl als der vom Reich oder von Kirchen zu Lehen getragenen, von den Seitenzweigen, von den Verschwägerungen und den daraus hervorgegangenen Veränderungen in Besitz und in Verhältnissen, endlich, nach Aussterben der Familie, von der Vertheilung ihrer Verlassenschaft und der Erben, und darunter besonders das zu besprechen, was davon an Österreich gefallen sein soll 9). Aber alles dieses würde in neue weitläufige Untersuchungen führen, zu denen mir sogar die nöthigen Belege fehlen. Indem ich diese Fragen den Geschichtsforschern Baierns überlasse, begnüge ich mich, in dem Umfang, den ich mir vorgesteckt, einiges Licht verbreitet zu haben.

Haec est fundatio monasterii in Walderbach.

Ad habendam aliqualem cognitionem fundatorum huius domus Walderbach, temporis quoque quo eadem fundata et incorporata sit ordini Cisterciensi, instrumentorum etiam papalium regum, ducum, caeterorumquae baronum nobilium, ac

1) Fischer, Geschichte von Klosterneuburg, II, 159.

2) M. B. III, 294.

3) Ried, S. 262, aus Pez.

4) Buchinger, II, S. 405; v. Lang, Baierns alte Grafschaft. S. 175. Mit der Unterschrift: (M. B. II, 356), Hainricus Lantgravius de Rittenburch, um 1198, dürfte man sich schwerlich zufrieden stellen.

5) v. Meiller, S. 69, 52.

6) v. Meiller, S. 75. 69.

7) M. B. 29, 1, 483.

8) Petz, XI, S. 555 und 620.

1200 erscheint schon urkundlich Diepold

von Leuchtenberg als Landgraf von Stefininke, (Witmann, Geschichte der Grafen

von Leuchtenberg, S. 21.

9) v. Lang, S. 178.

immunitatum1) vel alias eidem ecclesiae concessorum, praediorum, in sui quocunque modo vel genere contractorum, et eorum a quibus haec sunt pro maiori parte collata nominetenus expressorum, et postremo solvendorum censuum annuorum: qui cupidus horum studiosa mente (haec) legendo percurrerit, reperiet distincta per partes singula ordinate; sic enim in tuto et seorsum a contrectantium manibus posita privilegia inconvulsa permanent, et tamen nihilominus quaecunque illic in Exemplaribus non sine labore quaerenda fuerant, haec quasi ad manum et sub uno intuitu hic certius exhibentur.

Anno ergo ab incarnatione domini MC-XLIII. Innocentio secundo Romanae sedi et apostolicae praesidente, Lothario Romanum imperium gubernante, beatissimo autem Patre nostro Bernardo adhuc vivo in corpore, anno scilicet decimo antequam migraret ad dominum de hac vita, fundatum est Walderbacense monasterium a nobilissimo principe Ottone Lantgrauio de Stefing, et incorporatum Cisterciensi ordini sub Maximino qui eiusdem coenobii extitit primus abbas. Erat autem ante hoc tempus in hoc eodem loco alia Religio, id est, Canonicorum regularium ordo, quae mutata in hanc quae nunc est regulam; non tamen ob hoc mutato vel deserto B. Nicolao patrono tantum subscripta est prima fundatio et secunda, nisi quod uniuersis monasteriis nostri ordinis fundandis et dedicandis gloriosam Virginem Mariam patronam prenominari et esse consuetum est ex ordinis instituto, nec in hoc derogatur beatissimae Virgini, si cum illa caeteri Sancti laude socia venerantur.

Nam huic Confessori *) dignissima obsequiorum debetur proprie ab huius loei incolis et a propriis censualibus reverentia, quorum constat tam innumerabilem multitudinem esse hic et in remotis partibus, ut huiusmodi re haec domus praerogatiuam sibi specialem debeat non immerito vendicare. Tanto etiam devotionis affectu et gratia erga hunc locum afficiebatur fundatrix, Richardis nomine, mater Ottonis ultimi, ut in uno loco et simul cum suis possessionibus homines trecentos, exceptis parvulis, beatae Virgini et beato Nicolao pro parte sua traderet ad censum perpetuum servituros, maribus quinque denariis impositis, foeminis vero tribus 3). Qui autem postea se huic loco simili devotione obtulerunt spontanea voluntate, quorum erat libera conditio, vel qui dato pretio in libertatem propriam sunt manumissi, vel quos nobilium delegauit devotio, hi omnes sublimiori censu tenentur, cessimati ad mille quingentos homines, preter eos qui terras habitant peregrinas.

Fundator autem huius ecclesiae extitit antedictus Otto Landgravius et Urbis praefectus; utique inter tres unius nominis vocabulo nuncupatos cuilibet merito antehabendus et praeferendus est et dignitatum officiis et aetate; scilicet quia secundi pater et tertii avus *) erat. Reliquit autem heredes Heinricum et Fri

1) So verbessere ich; die Abschrift hat: ad immunitatem.

2) Nicolaus; an die frühere Kirche waren, sagt der Verfasser, viele Vergabungen auf den Namen jenes Heiligen gemacht worden, die der CistercienserOrden fortgenoss.

3) Der gewöhnliche Gelddienst der Censualen, nach dessen Erlegung sie zu keinem weitern Dienst verpflichtet waren.

4) Die Abschrift hat an dieser wichtigen Stelle offenbar verschrieben: frater. Etwa: patris frater.

dericum, quibus in sortem cessit hereditas; Heinrico praefectura et dominatus maximi in Montanis, Friderico vero Cometia cum suis attinentiis et post illum Ottonì 1), ex hoc natis. Omnis ergo praedicti cum differenter prerogativis fungerentur honoribus, alius Comitia, alius prefectura, alius alia dignitate, singuli tamen Comites dicebantur.

Pater autem fundatoris Ottonis exstitit Heinricus inclitus vrbis Praefectus et Lantgrauius, de regio semine descendens. Qui in tantum sui successiui germinis dilatauit nobilitauitque propaginem, ut esset regalibus apta thalamis, et magnis principibus in sui coniugium expetenda. Vnde factum est ut Rex Hungariae duxerit in uxorem filiam praedicti Hainrici primi 2), nomine Vdelhildam, sororem scilicet Ottonis fundatoris, et abduxerit in terram suam, factam consortem et participem regni sui. Quae tandem defuncto marito remeauit ad propria, relinquens terram incolis et regalem gloriam ex morte coniugis fastidiens duxit amodo coelibem vitam inter suos. Sic etiam e converso aliunde adscitae illustrium virorum soboles pro matrimonio nostris Comitibus. Sie Richardis comitissa germana Leupoldi Ducis Austriae, sic Bertha primi Heurici sic Adelhaidis Ottonis, sic Sophia secundi Ottonis, sic reliquorum coniuges certo fuerunt iudicio per sui copulam, nostrorum fundatorum fuisse generis claritate 3). Quos etiam certum est maximae fuisse potentiae, atque latas et sparsim habuisse possessiones, non solum in Bavaria, verum etiam in diversarum terrarum partibus, in Franconia, in Montanis, in Austria, circa nemus Bohemorum, in utroque districtu ducum Bavariae; daturque hoc cernere in parte praediorum nostrorum inibi sitorum Aurhaym, Hofstetten, Meckleimhausen, Muck, Grauendorf, Gottsdorf, Huntzhaym, Biberbach, Tanpring et Arnstetten *), quae ab ipsis fundatoribus et a nobili fundatrice Richarde haec in dotem primo recepit ecclesia tamquam primitias largae manus, donec in robustiorem sui statum surgeret prosperata, tandem, licet sero, adaucta 5) oblationibus fidelium temporibus successiuis. Haec etenim et multo plura praecipue Otto Lantgravius et saepe dicta Comitissa, mater Ottonis ultimi 6) et Fridericus comes, atque alii coheredes de puro patrimonio huic obtulerunt domui perpetuo possidenda.

Porro alter ille Otto comes exortem se hereditariae partis quae illum contingere potuisset faciens, et in terram viventium suam potius dirigens portionem fecit se monachum in hoc loco, et pauper factus ex divite Christo pauperi adhaerebat; plus etiam ceteris fratribus, qui miserunt in gazophilacium, misit, quia illi sua, hic vero se totum perdidit et totaliter propter deum. Quem inter alia deuotionis studia hanc ferunt consuetudinem habuisse, quod sola tunica et cuculla, quae in vigilia omnium sanctorum induit, usus et contentus fuit toto

1) Eine corrupte oder defecte Stelle. Etwa post illum Ottoni... ex hoc natis so dass noch der zweite Name eines Sohnes Friedrich's fehlt.

2) Gewiss nicht primi sondern secundi.

3) So die Stelle corrupt; vielleicht: nostrorum fundatorum stirpem fuisse generis claritate insignem?

4) Tempareut, eine Gegend an der Isper, Arnstetten unter Maria-Taferl. 5) So ist zu lesen, der Text hat adducta.

6) Richarde.

anno, ut nec propter lavare ipsas res nec propter aliud sui commodum ea ve ad momentum deponeret vel mutaret.

Caeterum sanctus Otto Babenbergensis episcopus huius fundator et ipse in parte sollicitudinis manum apposuit adiutricem, addiditque quosdam mansos et virgulta nemori Nittenmanensium contigua, limitans eadem per se ipsum et constituens singulorum terminos a ponte Reichenbacensium per directum in Blossenberg et montem Chaph et inde vergentes in Durrenpach fluuium decurrentem; denique, ut ad eius defensionem et auxilium, huius monasterii esset conversio et respectus tamquam ad suum Ordinarium qui posset illi esse praesidio, extat ad illum Alexandri papae directa epistola, in qua huiusmodi commissionis et auctoritatis continetur series; quamquam ad hoc proprio duceretur devotionis affectu in tantum, ut hoc ipsum monasterium esse suum et verbis diceret et beneficiis comprobaret.

Affectum autem huiusmodi et effectum memorati praesulis promovebat nostrorum tunc fundatorum excellens sublimitas, quos non solum iuxtapositi magnates, verum etiam finium aliorum, familiaritate colebant quodam modo, habebant quoque in magna reverentia et hunc locum propter eos. Horum demum generatio deficiens cito transiit, educta de iniquorum medio, cum esset in diebus suis et actibus deo placens. Hanc in iugi, ut tenemur, tenemus memoria per quotidianum usum eius benefici quo pascimur et illius praesentiae sepulturae.... quam primo in Capitulo nostro sepultam dominus Heinricus XV abbas in chorum transtulit, ossaque omnium de tota progenie, atque Reginae 1) et Ottonis monachi, qui separatim tumulati fuerunt, in unum locum et tumulum collocavit.

Nonnulli autem de ipsa progenie vel parentela alibi sunt sepulti. Nam pater fundatoris nostri Lantgravius qui et Burgrauius Ratisbonensis, voluit in loco humili, scilicet ad ingressum monasterii sancti Emmerami ubi frequenter esset transitus populi, sepeliri 2). Richardis autem comitissa descendens ad fratrem suum Leupoldum Ducem Austriae obiit ibi, et sepulta est in Sancta Cruce ordinis nostri. Secundus vero Heinricus purgrauius de Rittenburgk 3) (de quo loco et de Stauff huic ecclesiae decima frumenti et aliorum prouentuum debetur et datur annuo), cum abundaret omnibus divitiis, deliciis, qui illum nouerant *) prolixioris exilii incommoda sustinens in peregrino habitu per annos circiter XL hic tandem venit in Ebroltshausen villam iuxta Geysenvelt, ibique visus et agnitus quievit in domino, et sepelierunt eum eiusdem loci homines et villani. Ad cuius tumulum fabricatam esse Capellam memoratur, fierique concursus maximos populorum, miracula quam plurima ob memoriam huius viri et gloriam Domini nostri Jesu Christi qui est benedictus in saecula saeculorum amen.

1) Der von Ungern.

2) Zirngibl, S. 41, berichtet dies von Otto selbst.

3) Die Abschrift hat: Rottenburgk.

4) So in der Handschrift. Etwa quae illum moverent? vielleicht (valedicens omnibus) qui u. s. w.

« PreviousContinue »