Page images
PDF
EPUB

18

[ocr errors]

Sic

similia docet Ambrosius de vocatione gentium 1), et alibi. enim inquit de vocatione gentium: Vilesceret redemptio sanguinis Christi, nec misericordiae Dei humanorum operum praerogativa succumberet, si iustificatio, quae fit per gratiam, meritis praecedentibus deberetur, ut non munus largientis, sed merces esset operantis."

7. Quamquam autem haec doctrina contemnitur ab imperitis, tamen experiuntur piae ac pavidae conscientiae, plurimum eam consolationis afferre, quia conscientiae non possunt reddi tranquillae per ulla opera, sed tantum fide, quum certo statuunt, quod propter Christum habeant placatum Deum; quemadmodum Paulus docet Rom. V.: Iustificati per fidem pacem habemus apud Deum.2) 8. Tota haec doctrina ad illud certamen perterrefactae conscientiae referenda est, nec sine illo certamine intelligi potest. Quare male iudicant de ea re homines imperiti et profani, qui Christianam iustitiam nihil esse somniant, nisi civilem et philosophicam iustitiam.`

[ocr errors]

9. Olim vexabantur conscientiae doctrina operum; non audiebant ex evangelio consolationem. Quosdam conscientia expulit in desertum, in monasteria, sperantes ibi se gratiam merituros esse per vitam monasticam. Alii alia excogitaverunt opera ad promerendam gratiam et satisfaciendum pro peccatis. 10. Ideo magnopere fuit opus, hanc doctrinam de fide in Christum tradere et renovare, ne deesset consolatio pavidis conscientiis, sed scirent fide in Christum apprehendi gratiam et remissionem peccatorum et iustificationem.3)

11. Admonentur etiam homines 4), quod hic nomen fidei non significet tantum historiae notitiam, qualis est in impiis et diabolo, sed significet 5) fidem 6), quae credit non tantum historiam, sed etiam effectum historiae, videlicet hunc articulum, re

Not. 1) Libri de vocatione gentium non sunt Ambrosii, sed aut Prosperi, aut ipsius Leonis M. Verba laudata vid. 1. I. c.17. in Leonis M. opp. II. p. 191. ed. Venet. 2) Rom. 5, 1. 3) Al. om. et iustificationem. 4) Egregie Mel. ed. a. 1531.:,,Hieraus ist auch zu merken, wo Glauben sey, und was wir Glauben heissen. Denn wo nicht Schrecken ist vor Gottes Zorn, sondern Lust an sündlichem Wandel, da ist nicht Glauben; denn Glauben soll trösten und lebendig machen die erschrockenen Herzen. Darum auch Esaias spricht, Gott wolle seine Wohnung haben in erschrockenen Herzen. Darum ist leicht zu antworten, wenn Etliche sprechen: so der Glaube gerecht mache, sey nicht noth gute Werke zu thun. Dagegen lehren wir, dass diejenigen, so Lust an ihren Sünden haben und fortfahren in sündlichem Wandel, nicht Glauben haben etc. 5)Al.: significat. 6) Germ. sondern man redet von wahrem Glauben.

missionem peccatorum, quod videlicet per Christum habeamus gratiam, iustitiam et remissionem peccatorum.

12. Iam qui scit, se per Christum habere propitium Patrem, is vere novit Deum, scit, se ei curae esse, invocat eum; denique non est sine Deo, sicut gentes. Nam diaboli et impii non possunt hunc articulum credere, remissionem peccatorum. Ideo Deum tamquam hostem oderunt, non invocant eum, nihil boni ab eo exspectant. 1) 13. Augustinus2) etiam de fidei nomine hoc modo admonet lectorem, et docet in Scripturis nomen fidei accipi non pro notitia, qualis est in impiis, sed pro fiducia, quae consolatur et erigit perterrefactas mentes.

B. De bonis operibus.3)

14. Praeterea docent nostri, quod necesse sit bona opera facere, non ut confidamus per ea gratiam mereri, sed propter voluntatem Dei. 4) Tantum fide apprehenditur remissio peccatorum ac gratia. 5) Et quia per fidem accipitur Spiritus Sanctus, iam corda renovantur et induunt novos affectus, ut parere bona opera possint. 15. Sic enim ait Ambrosius:,,Fides bonae voluntatis et iustae actionis genitrix est."6) Nam huma nae vires, sine Spiritu Sancto, plenae sunt impiis affectibus, et sunt imbecilliores, quam ut bona opera possint efficere coram Deo. 16. Ad haec, sunt in potestate diaboli, qui impellit ho mines ad varia peccata, ad impias opiniones, ad manifesta sce

Not. 1) Germ.1 add. Und also, wie jetzt angezeigt ist, redet die Schrift vom Glauben, und heisset nicht Glauben ein solches Wissen, das Teufel und gottlose Menschen haben. Denn also wird vom Glauben gelehret ad Hebr. am 11., dass gläuben sei nicht allein die Historien wissen, sondern Zuversicht haben zu Gott, seine Zusage zu empfahen, Cf. Confess. var. art. 20. §. 7. sqq. 2) Aug. in Ioh. evang. (10, 39.) Tract. 48. Vid. Opp. tom. III. part. 2. p. 449. ed. Bened. 3) Sectionem alteram,,dass man gute Werk soll und müsse thun, und wie man sie könne thun, und wie sie Gott gefällig sein" Mel. in edit. Germ. a. 1531. multo accuratius exposuit. Praeclare sic incipit:,,Solcher Glaube, so er das erschrockene Herz tröstet, empfahet den heiligen Geist; der fängt an in denjenigen, so Gottes Kinder worden sind, zu wirken, wie Paulus spricht Röm. 8.: Die sind Kinder Gottes, welche der Geist Gottes leitet. So wirket nun der heilige Geist Erkenntnis der Sünde und Glauben, dass wir die hohe und grosse Barmherzigkeit in Christo zugesagt für und für klärer erkennen und stärker glauben, und ewigen Trost und Leben daraus schöpfen." Et paulo post:,,Wenn also das Herz weis, dass uns Gott gnädig will sein und uns erhören um Christus willen, so wartet es Hülf, verzaget nicht in Leiden und strebet wider den Teufel" etc. Cf. Confess. var. art. 20. §. 20. sqq. 4) Germ. um Gottes willen und Gott zu Lob. 5) Ed. Witeb. min. 1531.: pax conscientiae. 6) Vid. lib. de voc. gent. 1, 23.

lera; quemadmodum est videre in philosophis, qui et ipsi conati honeste 1) vivere, tamen id non potuerunt efficere, sed contaminati sunt multis manifestis sceleribus. Talis est imbecillitas hominis, quum est sine fide et sine Spiritu Sancto, et tantum humanis viribus se gubernat.

19 17. Hinc facile apparet, hanc doctrinam non esse accusandam, quod bona opera prohibeat, sed multo magis laudandam, quod ostendit, quomodo bona opera facere possimus. 2) Nam sine fide3) nullo modo potest humana natura primi aut secundi praecepti opera facere. Sine fide non invocat Deum, a Deo nihil exspectat, non tolerat crucem 4), sed quaerit humana praesidia, confidit humanis praesidiis. 18. Ita regnant in corde omnes cupiditates et humana consilia, quum abest fides et fiducia erga Deum. Quare et Christus dixit 5): Sine me nihil potestis facere, Iohann. XV.; et ecclesia canit:,,Sine tuo numine nihil est in homine, nihil est innoxium."

XXI. De cultu sanctorum.

De cultu sanctorum docent, quod memoria sanctorum proponi potest, ut imitemur fidem eorum 6) et bona opera iuxta vocationem; ut Caesar imitari potest exemplum Davidis in bello gerendo ad depellendos Turcas a patria. Nam uterque rex est.7) 2. Sed scriptura non docet invocare sanctos, seu petere auxilium a sanctis: quia unum Christum nobis proponit mediatorem, propitiatorium, pontificem et intercessorem. 8) 3. Hic invocandus est, et promisit, se exauditurum esse preces nostras 9); et hunc cultum maxime probat, videlicet ut invocetur in omnibus afflictionibus.10)

L. p. Art. XXI. Apol. p. 223. sqq. Art. Smalc. p. 310. sq. Cf. Confut. art. 21. Concil. Trident. sess. 25. Cat. mai. p. 422.

Not. 1) Germ.1 ehrlich und unsträflich. 2) Germ.1 add. und Hülf anbiete, wie man zu guten Werken kommen möge. 3) Germ. add. und ausserhalb Christo. 4) Germ. Geduld zu haben im Leiden. Tum pergit: den Nächsten zu lieben, befohlne Aemter fleissig auszurichten, gehorsam zu sein, böse Lust zu meiden. Solche hohe und rechte Werk mögen nicht geschehen ohn die Hülf Christi, wie er selbst spricht etc. Verba extr. desunt. 5) Ioh. 15, 5. 6) Germ. auf dass wir unsern Glauben stärken, so wir sehen, wie ihnen Gnade widerfahren, auch wie ihnen durch Glauben geholfen ist; dazu dass man Exempel nehme von ihren guten Werken, ein jeder nach seinem Beruf. 7) Germ. Denn beide sind sie in königlichem Amt, welches Schutz und Schirm ihrer Unterthanen fordert. 8) Cf. 1 Tim. 2, 5. Rom. 3, 25. 8, 34. Hebr. 9, 11. 9) Mel. dass unser Gebet von seinenwegen soll erhöret werden. 10) Germ. Das ist auch der höchste Gottesdienst nach der Schrift, dass man denselbigen Jesum Christ in allen Nöthen und Anliegen von Herzen suche und anrufe.

1 Iohann. II. Si quis peccat, habemus advocatum apud Deum etc.1)

XXII.

Haec fere summa est doctrinae apud nos 2), in qua cerni potest, nihil inesse, quod discrepet a Scripturis, vel ab ecclesia Catholica, vel ab ecclesia Romana, quatenus ex Scriptoribus 3) nota est. Quod quum ita sit, inclementer iudicant isti, qui nostros pro haereticis haberi postulant. 2. Sed dissensio est de quibusdam abusibus 4), qui sine certa auctoritate in ecclesias irrepserunt, in quibus etiam si qua esset dissimilitudo, tamen decebat haec lenitas episcopos, ut propter confessionem, quam modo recensuimus, tolerarent nostros, quia ne Canones quidem 20 tam duri sunt, ut eosdem ritus ubique esse postulent, neque similes unquam omnium ecclesiarum ritus fuerunt. 3. Quamquam apud nos magna ex parte veteres ritus diligenter servantur. Falsa enim calumnia est, quod omnes ceremoniae, omnia vetera instituta in ecclesiis nostris aboleantur. Verum publica querela fuit, abusus quosdam in vulgaribus ritibus haerere. Hi quia non poterant bona conscientia probari, aliqua ex parte correcti

sunt.

PARS II.

ARTICULI IN QUIBUS RECENSENTUR ABUSUS

MUTATI.

Quum ecclesiae apud nos de nullo articulo fidei dissentiant ab ecclesia Catholica, tantum paucos quosdam abusus omittant, qui novi sunt et contra voluntatem Canonum vitio temporum recepti, rogamus, ut Caesarea Maiestas clementer audiat, et quid sit mutatum, et quae fuerint causae, quo minus coactus sit populus illos abusus contra conscientiam observare. Nec habeat fidem Caesarea Maiestas istis, qui ut inflamment odia ho

Not. 1) 1 Ioh. 2, 1. 2) Germ. welche in unsern Kirchen zu rechtem christlichem Unterricht und Trost der Gewissen, auch zu Besserung der Gläubigen gepredigt und gelehret ist, wie wir denn unser eigen Seele und Gewissen ja nicht gern wollten vor Gott mit Missbrauch göltliches Namens oder Worts in die höchste und grösste Gefahr setzen, oder auf unsre Kinder und Nachkommen eine andere Lehre, denn so dem reinen göttlichen Wort und christlicher Wahrheit gemäss, fällen oder erben. 3) Germ. aus der Väter Schrift. 4) Germ. über etlichen Traditionen und Missbräuchen.

21

minum adversus nostros, miras calumnias spargunt in populum. 2. Hoc modo irritatis animis bonorum virorum initio praebuerunt occasionem huic dissidio, et eadem arte conantur nunc augere discordias. Nam Caesarea Maiestas haud dubie comperiet tolerabiliorem esse formam et doctrinae et ceremoniarum apud nos, quam qualem homines iniqui et malevoli describunt. 3. Porro veritas ex vulgi rumoribus aut maledictis inimicorum colligi non potest. Facile autem hoc iudicari potest, nihil magis prodesse ad dignitatem ceremoniarum conservandam et alendam reverentiam ac pietatem in populo, quam si ceremoniae rite fiant in ecclesiis. 1) I. De utraque specie.

Laicis datur utraque species sacramenti in coena Domini, quia hic mos habet mandatum Domini Matth. XXVI.: Bibite ex hoc omnes 2); ubi manifeste praecepit3) Christus de poculo ut omnes bibant. 2. Et ne quis possit cavillari, quod hoc ad sacerdotes tantum pertineat, Paulus ad Corinth. exemplum recitat, in quo apparet, totam ecclesiam utraque specie usam esse.4) 3. Et diu mansit hic mos in ecclesia, nec constat, quando aut quo auctore mutatus sit, tametsi Cardinalis Cusanus recitet, quando sit approbatus.5) 4. Cyprianus aliquot locis testatur, populo sanguinem datum esse.6) Idem testatur Hieronymus, qui ait7): Sacerdotes eucharistiae ministrant et sanguinem Christi populis dividunt.“ Imo Gelasius Papa mandat, ne dividatur sacramentum, dist. II. de consecratione, cap. Comperimus.8) 5. Tantum consuetudo non ita vetus aliud habet. Constat autem, quod consuetudo contra mandata Dei introducta non sit probanda, ut testantur Canones, dist. VIII. cap. Veritate, cum sequentibus.9) 6. Haec vero consuetudo non solum contra Scri

وو

L. p. Art. abus. I. Apol. p. 233. sqq. Art. Smalc. p. 330. Form. conc. p. 602. p.757. Cf. Confess. var. II. art. 2. Confut. P. II. art. 1. Concil. Trident. sess. XXI.

Not. 1) Haec brevius in Germ., quae concludit: damit Kais. Maj. erkennen möge, dass nicht hierin unchristlich oder freventlich gehandelt, sondern dass wir durch Gottes Gebot, welches billig höher zu achten, denn alle Gewohnheit, gedrungen seien, solche Aenderung zu gestatten. 2) Matth. 26, 27. 3) Al. praecipit. 4) 1 Cor. 11, 26. 5) Nicolaus Cusanus eccles. Rom. cardinalis et episcopus Brixensis mort. a. 1464. de usu communionis ad Bohemos epistolam, scripserat, ubi contendit in concilio Lateran. IV. a. 1215. laicis vetitum esse calicem. Sed falso. Vid. eius opp. ed. Basil. 1565. 6) V. c. epist. 57. §. 2. ep. 58. §. 1. ep. 63. al. 7) Hieron. commentar. in Sophon. c. 3. in Opp. ed. Martian. t. III. p. 1671. 8) Vid. Decret. Gratiani Part. III. dist. 2. cap. 12. (p. 1151. ed. Richter). 9) Vid. Decret. Gratiani Part. I. dist. 8. cap. 4-9. (p. 13. ed. Richter).

« PreviousContinue »