Page images
PDF
EPUB

Antoine Varilla 8") aus Gueret (1624-96), einen gewiffen Jean Contier2), den Jesuitenfeind und Capucinergeneral Vale. rianus Magnus 13) (de Magni) aus Mailand (15861661), die Gebrüder Adrian († 1669) und Petrus de Walenburg) († 1675), jener Suffraganeus zu Mainz, dieser zu Cöln, den Jesuiten Heinrich Marcellus15) aus Sommoren bei Herzogenbusch († 1664 im 71ften Lebensjahr), Barthold Nihusius16) aus Wolpe im Braunschweigischen (1589-1657), Weihbischof zu Erfurt, den Jesuiten Jodocus Kedde17) (1597-1657) 2c.

1) Exposition de la doctrine de l'église catholique. Paris 167!. 12. (es giebt 2 versch. Ausg. v. demselben Jahre, die eine anonym, die and. m. d. Nam. d. Verf. u. Veränder. f. Barbier, Dict. d. anon. T. I. nr. 6378. cf. Walch, T. II. p. 323 sq.) Histoire des variations des églises protestantes. ib. 1688. 8. Oeuvres publ. p. Pérau et le Roy. Paris 1743-53. XX. 4. (Avignon Liège 1766. XXII. 8. Oeuvres complètes. Versailles 1815-19. XLIII. 8. (Dazu Lettres inédites de B. ib. 1820. 8.) Besançon et Paris 1828-30. LII. 8. oder LXV. 12. (Dazu Lettres inédites à Mad. de la Maisonfort, religieuse de St. Cyr. Paris 1829. 8.) ib. 1836-37. XII. 4. Oeuvres choisies. Vers. 1815-19. XVII. 8. ib. 1821-23. XXVI. 12. Paris 1821-23. XXI. 8. ib. 1841. IV. 4. S. de Burigny, Vie de B. Paris 1761. 12. S. Butler, Account of the life and writings of J. B. B. Lond. 1812. 8. De Bausset, Vie de B. Versailles 1812. 1819. IV. 8. (Deutsch v. M. Feder. Sulzb. 1820. V. 8. u. ausgez. in d. Theol. Annal. 1821. p. 368 sq. 1822. p. 682 sq. 1060 sq.) A. Caillot, Vie de B. Faris 1835. 12. J. J. E. Roy, Hist. de B. Tours 1838. 12.

[ocr errors]

2) S. Niceron, T. II. p. 381 sq. Réflexions sur les différents de la religion avec les preuves de la tradition eccles. par diverses traductions des saints pères sur chaque point contesté. Paris 1686. 1687. II. 12. 1689. IV. 12. 1692. 12. De la tolérance des religions. Lettres de Mr. Leibnitz et Réponses de Mr. Pelisson. ib. 1692. 12.

3). Niceron, T. XXIX. p. 285 sq. Goujet, Vie de P. N. Paris s. a. 12. Pensées de N. de Port-Royal préc. d'une introd. et d'une not. s. sa pers. et s. écrits p. Mersan. Paris 1806. 18. Leben des H. Nicole s. d. Gesch. all. f. Schr. Bamb. u. Würzb. 1785. 8. La perpe tuité de la foi de l'église cathol. touchant l'Eucharistie. Paris 1664. 12. (Dag. Claude, Réponse. Charenton 1665. 12.) N. et Arnauld, La perp. de la foi de l'égl. cath. touch. l'euch. défendue contre le livre de S. Claude. Paris 1669-76. III. 4. (Dag. Claude, Réponse. Char. 1671. II. 8.) Préjugés légitimes contre les Calvinistes. Paris 1671. 12. (Dag. Claude, Def. de la reformation contre le livre: Préjugés etc. Quevilly 1673. 12.) Les pretendus reformez convaincus de Schisme. ib. 1684. 12. De l'unité de l'église ou reputation du nouveau Système de Jurieu. ib. 1687. 12.

4) S. Niceron, Mém. T. IV. p. 381 sq. Ab. Rotolp de la Devize, Abr. de la vie de J. Cl. Amst. 1687. 12.

5) S. Schröckh, Abb. u. Lebensbeschr. Bd. II. p. 244 sq.- Artiguy, Mém. T. I. p. 4.6 sq. Le vrai système de l'église et la véri

[ocr errors]

table analyse de la foi. Dordr. 1686. 12. De l'unité de l'église. Rotterd. 1683. 12.

6). Hist. abr. de la vie et d. ouvr. de M. Arn. cidevant impr. s. le titre de Question cur. etc. augm. Cologne 1695. 12. Perrault, Hommes ill. de la France. T. I. p. 15 sq. Schroch, Abb. u. Leb. Bd. I. p. 198 sq. Bayle, T.I. s. v. p. 339. Hauber, Bibl. mag. H. XIV. p. 88 sq. Vie d'A. Arn. red. s. 1. mem. de l'abbé de Bellegarde p. Larrière. Lausanne 1783. II. 4. des Lyons in d. Bibl. RaiSonn. T. VIII. p. 408 sq. De la necessité de la foi en Jesus Christ. Paris 1641. 8. Le renversement de la morale de J. Claude par les erreurs des calvinistes touchant la justification. ib. 1672. 8. Apologie pour les catholiques contre Jurieu. ib. 1681. II. 12. Oeuvres compl. Laus. 1775-83. XLVIII. (XLV.) 4.

7) Traité qui contient la méthode la plus facile et assurée de convertir ceux, qui se sont séparés de l'église. Paris 1651. fol.

8) Les deux voyes opposées en matière de religion, l'examen particulier et l'autorité. Liège 1713. 12. Oeuvres. Paris 1723. III. 12.

9) Méthode pacifique pour ramener sans dispute les protestants à la vraye foi. Paris 1660. 8.

10) Le moyen de la paix chrétienne. Paris 1639. 8. Méthode de traiter les controverses de religion ib. 1638. II. fol. Règle générale de la foi catholique. ib. 1645. 8.

11) Hist. des révolutions arrivées dans l'Europe en matière de religion. Paris 1686. IV. 8.

12) La vraye procédure pour terminer le différent en matière de religion. Caen 1607. 8.

13) Judicium de acatholicorum regula credendi. Prag. 1631. 12. Vienn. Austr. 1641. 12. Judicium de catholicorum regula credendi. Prag 1628. 12. Methodus revocandi acatholicos ad ecclesiam catholicam. ib. 1653. 12.

14) Methodus Augustiniana defendendi et probandi fidem catholicam ex solo verbo Dei. Colon. 1645. ib. 1647. 1660. 8. Opera fratrum Walenburgiorum. Colon. 1670. fol.

15) Sapientia pacifica filiorum Dei. Col. 1657. 4.

16) Ars nova dicto sacrae scripturae unico lucrandi e pontificiis plurimos in partes Lutheranorum detecta nonnihil et suggesta theologis Helmstad. G. Calixto praesertim et C. Horneio. Hildesh. 1652. 8.

17) Neuevangelisch Kelterhaus und Herzensproceß. Cölln 1650. 12. Statera veritatis. Cölln 1550. 12. Heliopolis: Sonnenstadt unserer heiligen Jungfrau Chrifti. Cölln 1650. 1. (Dag. f. D. J. Reinboth, Ausf. Beweis, daß d. I. K. Sonnenstadt, die er der Kirchen Augsp. Conf. ent gegengesezt hat, Utopisch in d. H. Schrift u. in der Heil. Våter Uebereinftimm. in den ersten 400 I. hingegen die Kirche d. Augsp. Conf. in Gotteswort und einhelligen Consens der heil. Våter gegründet sei. Schleswig 1652. 4.) Agraphia Lutheranismi, d. i. Schriftlosigkeit des Lutherthums. Ingolft. 1654. 4.

§. 812.

Auch die Führer der reformirten Kirche blieben, wo es darauf ankam, dem Catholicismus zu Leibe zu gehen, nicht

hinter den Lutheranern zurück, und so kam es, daß ihre dogmatischen Schriften fast durchgängig polemisch find. Wollten wir übrigens alle Specialschriften der reformirten Theologen gegen einzelne Dogmen der Catholiken anführen, so würden wir sehr viel Zeit verlieren, wir können uns daher nur auf einige einlassen. Unter diefen stellen wir nun aber Calvin's 1) berüchtigten und jezt unendlich selten gewordenen Tractat gegen die Reliqutenverehrung, den später de Cordemoy2) so schlecht widerlegte, daß man nicht weiß, ob er vor oder nach Calvin schrieb, oben an, an welchen sich des großen Staatsmanns Theodor Agrippa d'Aubigné3) aus St. Maury in Saintonge (1550-1630) viel zu wenig gekannte Satire auf den Abbé von Sancy anschließt. Wichtig durch seine Gelehrsamkeit ist auch Jean Daillé*) (Dallaeus) aus Chatellerault (1594—1690), weil er eine Menge von dem Papftthum erft in die Kirche eingeführter Irrthümer, besonders in Bezug auf die fieben Sas cramente, widerlegte, besonders aber David Blondels) aus Chalons sur Marne (1591-1655), der durch sein berühmtes Buch über die Gewissensfreiheit (Amandi Flaviani commonitorium adversus Innocentii X. bullam in tractatum Monasteriensem, Eleutheropoli 1651. 4.) und die königliche Macht (De formulae regnante Christo in monumentis usu. Amst. 1646. 4.) nicht weniger bekannt ist, als durch den von ihm gelieferten Beweis der Unächtheit der angeblichen Ifidorianischen Decretalensammlung, auf welche doch die Hauptstüße der Hie rarchie beruht, welche lettere auch Jean de la Placette®) aus Pontac in Bearn (1639-1718), der sogenannte protestantisce Nicole, zu erschüttern suchte, indem er nachwieß, welche Macht in Glaubenssachen die Bischöfe in der alten Kirche gehabt hätten. Ziemlich dasselbe that Eduard Stil, lingfleet') aus Cranbourne (1635-99), indem er die Widersprüche zwischen den Beschlüssen des Trienter Concils und der alten catholischen Tradition erörterte, und des Johann Forbes) aus Aberdeen (1593-1648), der unter dem ihm von seinem Landgute Corse beigelegten Namen Fabricius a Corse bekannter ist, historisch theologische Instructionen haben offenbar ganz dieselbe Tendenz. Das umfaffendste Hauptwerk

[ocr errors]

aber, welches hierher gehört, ift des Verfaffers des Edicts von Nantes Dantel Chamter) (1575-1621) catholische Panstratie, worin er in vier Theilen vom Canon des Glaubens, Gott und Gottesverehrung, vom Menschen und von den Sacramenten, das System seiner Kirche (diese nennt er die ca. tholische) dem der papistischen entgegenstellt und letzteres widerlegt. Einen fünften Theil, von der Kirche, fügte Johann Heinrich Alsted) aus Herborn in Nassau (1588-1638), bekannt durch seine sonderbare Encyclopédie de la bible (Lyon 1642. 12.), worin er beweisen wollte, wie man die Principien und das Material aller Wissenschaften und Künfte lediglich in der Bibel zu suchen habe, hinzu. Seine Polemische Theologie, die übrigens gar kein Aufsehen machte, erinnert uns, Einiges über die Haupt-Controverfiften der reformirten Kirche mit den Lutheranern zu bemerken. Unter ihnen ist zweifelsohne der bes rühmteste Johann Hoornbeef") aus Harlem (1617– 66), der in einem großen Werke die Streitigkeiten seiner Kirche mit den Ungläubigen (Heiden, Juden und Mohammedanern), Kezern (d. t. Papiften, Anabaptiften, Libertinern und Socinia nern) und Schismatikern (d. i. Remonstranten, Lutheranern, Brownisten, Griechen und orientalischen Christen) mit großer Gelehrsamkeit auf historischem Wege auseinanderseßte. Auf die einzelnen Controverspunkte ließen sich aber Franz Turrettini12) aus Genf (1623-87) und Friedrich Spanheim 13) ́aus Amberg (1600-49) weit mehr ein, und daher sind sie heute noch ihrer in ihren Schriften an den Tag gelegten Gelehrsamkeit halber weit brauchbarer für den denkenden theologischen Forscher als Heinrich Alting's 4) aus Embden (1583-1644), Anton Hulsius'15) aus Hilde im Herzogthum Bergen (1615-85) und Alting's Gegners Samuel des Marets' (Mareftus)16) aus`Oisemond in der Picardie (1599–1637) Schriften, die mit Recht jezt vergessen sind.

1) Traité des reliques, ou avertissement très utile du grand profit qui reviendroit à la chrestienté, s'il se faisoit inventaire de tous les corps saints et reliques qui sont tant en Italie, qu'en France, Allemagne, Espagne, et autres royaumes et pays. Genève 1543. 1599. 1601. 8. u. in Collin de Plancy, Dict. crit. d. Reliques et des Images miraculeuses. Paris 1822. T. III. p. 251–361.

2) Traité de l'invocation des Saints. Paris 1686. 12.

3) S. Hist. secrète de Th. A. d'A. écrite par lui-même, vor d. Aventures du baron de Foeneste. Cologne 1729. 8. p. 1-160. (Amst. 1731. T. I. p. 1-194.) Deutsch als: Denkwürdigk. a. d. Leb. d. Th. A. d'A. Tubing. 1780. 8. Mém. de la vie de Th. A. d'Aub. Amst. 1731. II. 12. Niceron, T. XXVIII. p. 203 sq. Senebier, Hist. litt. de Genève. T. II. Leu, Allgem. Schweiz. Lerik. Bd. I. p. 372 sq. Hannov. Mag. 1751. p. 337 sq. Gentlem. Mag. 1818. T. 88. p. 599 sq. Marchand, Dict. T. I. p. 67 sq. Confession catholique de Sancy. Paris 1693. 1699. 8. u. b. d. Journal d'Henry III. 1663 2c.

[ocr errors]

4) S. Niceron, T. III. p. 66 sq. De pseudepigraphis apostol: Harderw. 1653. 4. De usu patrum ad definienda religionis capita. Gen. 1655. 4. De fidei ex scripturis demonstratione. ib. 1660. 4. De confessione auriculari. ib. 1661. 4. De objecto cultus religiosi. ib. 1664. 4. 20.

5) De la primauté en l'église. Genève 1641. fol. Pseudo-Isidorus et Turrianus vapulantes. Genev. 1628. 4. . Clement, Bibl. Cur. T.IV. p. 297 sq. Bayle, T. I. s. v. p. 573 sq. Nicer. T. VIII. p. 44 sq.

6) Observat. hist. eccles. quibus eruitur veteris ecclesiae sensus circa pontificis rom. potestatem in definiendis fidei rebus. Amst. 1695. 8. Traité de la foi divine. ib. 1697. 12. Rotterdam. 1716. 4. Traité des bonnes oeuvres. Amst. 1700. 12. cf. Niceron, T. II. p. 1 sq. Bibl. Brem. Cl. III. Fasc. VI. p. 1106-1116. Neue Zeit. v. gel. Sadh. 1718. p. 1457 sq. 1721. p. 414 sq.

7) Works. Lond. 1710. VI. fol. The council of Trent examin'd and disprov'd by catholick tradition, in the main points in controversie between us and the church of Rome. Lond. 1688. 4. (drei Ausgaben.)

8) Opera omn. c. praef. N. Gürtleri. Amst. 1702—3. II. fol. Instructiones historico-theologicae de doctrina christiana. Amst. 1645. fol. S. Niceron, T. XLII. p. 100 sq.

9) Panstratiae catholicae s. controversiarum de religione adversus pontificios corpus. Gen. 1626. Frcft. ad M. 1627. IV. tol. S. a. Bayle, T. II. s. v. p. 131 sp.

10) S. Niceron, T. XLI. p. 298 sq. Prodromus religionis triumphantis. Weissenburg 1635. fol. Theologia polemica. Hanov.

16.0. 8.

11) S. Ancillon, Mel. T. II. p. 314 sq. Bayle, T. II. s. v. p. 789. Burmann. Traj. Erud. p. 147-155. Paquot, Mém. T. II. p. 432-443. Niceron, T. XXXIII. p. 299 sq. Disputationes X Antijudaicae. Traj. 1644. 4. De conversione Judeorum et gentilium. L. II. Amst. 1669. 4. Summa controversiarum religionis cum infidelibus, haereticis, schismaticis. Traj. ad Rh. 1658. Amst. 1659. Traj. 1689. Ed. auct. et emend. Frcft. ad V. 1697. 8. Libri VIII pro convincendis et convertendis Judaeis. Lugd. B. 1655. 4. (Ueberarb. d. Disp. antij.) 12). B. Pictet, Mem. Fr. Turr. Genev. 1688. 4. Senebier, Hist. litt. de Genève. T. II. Institutiones theologiae elenchticae. Gen. 1688. IV. 4. Ed. nova rec. et mult. loc. aucta. Lugd. B. 1696. III. 4. Traj. 1734. III. 4.

13) S. Ancillon, Mel. T. II. p. 447. Niceron, T. XXIX. p. 1 sq. Controversiarum de religione cum dissidentibus hodie christianis, prolixe et cum Judaeis elenchus hist. theol. Lugd. B. 1687. 12. Ed. nova. Amst. 1701. 1705. Bas. 1719. 8.

14). S. Maresii Or. fun. c. pr. fuu. J. Bertling. Groning、

« PreviousContinue »