Page images
PDF
EPUB

Verùm eædam confequentiæ ducuntur ab explicata forma, quæ etiam cum notis eft, ut ex iis exemplis quæ fuprà ponuntur, intelligas licet. In hac forma explicata fine notis eft ubi occurrit minorum quædam gradatio: ut Ver. 7, "Facinus eft vincere civem Romanum; fcelus verberare; propè parricidium necare: quid dicam in crucem tollere?"

Finguntur etiam minora: Virgil. Ecl. 1,

"Ante leves ergo pafcentur in æthere cervi, &c.
Quàm noftro illius labatur pectore vultus.".

Philip. 2, "Si inter cœnam in tuis immanibus illis po culis hoc tibi accidiffet, quis non turpe duceret? In cœtu verò populi R. negotium publicum gerens, magister equitum," &c.

CAP. XXI.

De Similibus.

Hactenus comparatio in quantitate fuit. Sequitur " comparatio in qualitate, qua res comparatæ quales dicuntur."

Qualitas enim logica non folùm eft habitus, aut difpofitio, aut potentia, vel impotentia naturalis, aut denique figura aut forma exterior, quæ Ariftot. fpecies qualitatis funt, et in aliis artibus tractandæ, fed est affectio quælibet five ratio, qua res inter fe comparatæ quales, nempe fimiles aut diffimiles dicuntur. Nulla autem res eft, quæ fi alteri qualitate conferatur, non fit ei fimilis vel diffimilis.

"Similia funt quorum eadem eft qualitas."

Sic enim definit Ariftoteles, Phil. 8, 15, et Boethius, 1. 2, in Cic. Top. "fimilitudo," inquit" eft unitas qualitatis." Argumentum igitur fimilitudinis eft, quando fimile explicatur à fimili. Magna quidem eft affinitas pa

rium cum fimilibus; verùm ut ex definitionibus eorum perfpicere licet, in hoc maximè differunt, quòd paria non admittunt elationem aut fummiffionem, fimilia adinittunt: poffunt enim etiam fimillima majora effe vel minora; quod paria non poffunt.

Similitudo proportio dicitur, Græcè ferè “ analogia ;" et fimilia proportionalia, Græcè "analoga." Proportio autem nihil aliud eft quàm duarum rationum fimilitudo; ratio autem eft duorum inter fe terminorum five rerum collatio. * Monendum autem eft fimilia five contractæ formæ five explicatæ urgenda non effe ultra eam qualitatem quam in utrifque eandem effe propofitum affimilanti erat oftendere: fic magiftratus affimilatur cani, fola nimirum fidelitate cuftodia: unde illa in fcholis, "nullum fimile est idem, fimile non currit quatuor pedibus, omne fimile claudicat."

Similia nunc notis brevius indicantur, nunc partibus plenius diftinguuntur; hoc enim comparatis omnibus commune eft. Notæ fimilitudinis contractæ "quæ uno verbo concluditur," funt vel fimilium propriæ vel diffimilium negationes. Propriæ fimilium funt vel nomina, ut "fimilis, effigies, imago, more, ritu, instar, in modum;" vel adverbia, "tanquam, veluti, quafi, ficuti ;" vel verba, " imitari, referre," &c. 1 Æneid. "Os humerofque deo fimilis." Philip. 9, "Quanquam nullum monumentum clarius Servius Sulpitius relinquere potuit, quàm effigiem morum fuorum, virtutis, conftantiæ, pietatis, ingenii, filium." 1 Trift.

"Namque ea vel nemo, vel qui mihi vulnera fecit, Solus Achilleo tollere more poteft.”

[ocr errors]

In Pif. "Unus ille dies mihi quidem inftar inmortalitatis fuit, quo in patriam redii." Verr. 1, "Sed repente è veftigio ex homine, tanquam aliquo poculo Circæo, factus eft Verres.' Pro lege Manil. "Itaque omnes quidem nunc in his locis En. Pompeium, ficut aliquem, non ex hac urbe miffum, fed de cœlo delapfum intuentur." gationes diffimilium funt, "haud fecus, non aliter, non abfimilis," &c. Æneid. 3, "Haud fecus ac juffi fa ciunt." Terent. in Phor." Ego ifti nihilo fum aliter, ac fui."

Ne

Ad

Ad contractam fimilitudinis formam pertinet etiam metaphora metaphora enim, ut docent rhetores, eft ad unum verbum contracta fimilitudo fine notis quidem, quæ tamen intelliguntur. Pro Seft. " Cujus ego patrem deum atque parentem ftatuo fortunæ nominifque mei," i. e. " tanquam deum."

"Similitudinis partes deinceps explicantur, et quidem disjuncté vel continuè.

[ocr errors]
[ocr errors]

"Similitudo disjuncta eft, quando termini" five res quatuor reipfa diftinguuntur," i. e. quando duo termini five res diftinct e in propofitione comparantur duobus terminis five rebus diftinctis in redditione. Occurrit autem hæc forma et cum notis et fine notis. Notæ funt, " qualis, talis;" illa propofitionis, hæc redditionis nota eft. Ita "quemadmodum, ut, ficut," propofitionis ; quibus refpondent, "fic, eodem modo, fimiliter," redditionis. Ecl. 5,

"Tale tuum carmen nobis, divine poeta,
Quale fopor feffis in gramine."

Carmen ad auditorem, ut fopor ad feffum, termini quatuor diftincti funt. Ad Frat. 1, "Quemadmodum gubernatores optimi vim tempeftatis, fic fapientiffimi viri fortunæ impetum perfæpe fuperare non poffunt." Hic quatuor funt item termini, ut gubernator ad tempeftatem, fic fapiens ad fortunam. 1 Trift.

"Scilicet ut fulvum fpectatur in ignibus aurum,

Tempore fic duro eft infpicienda fides."

Cicero 2 Phil. "Sed nimirum ut quidam morbo et fenfus ftupore fuavitatem cibi non fentiunt; fic libidinofi, avari, facinorofi, veræ laudis guftum non habent." In vita Virgil.

"Hos ergo verficulos, feci, tulit alter honores:

Sic vos non vobis nidificatis aves:

Sic vos non vobis mellificatis apes: &c."

In hoc exemplo redditio fine nota præcedit. Particula autem "fic," quæ nota folet effe redditionis, hîc propofitioni attribuitur.

[merged small][merged small][ocr errors][merged small]

"Aliquando nulla prorfus eft nota." Virgilius Ecloga 2,

"O formofe puer, nimium ne crede colori.

Alba liguftra cadunt, vaccinia nigra leguntur."

"Ut

"Continua fimilitudo eft, quando eft ut primus terminus ad fecundum, ita fecundus ad tertium." Leg. 3. magiftratibus leges, ita populo præfunt magiftratus." Hic termini funt tres; lex, magiftratus, populus. Sed medius bis adhibetur, et in omni proportione continua continuatur; éftque pofterior terminus propofitionis, prior redditionis. In omni enim proportione termini effe debent ad minimum quatuor. Ordo hujus fic eft: ut leges magiftratibus, ita magiftratus populo præfunt.

66

Quanquam autem fimilia magis ad illuftrandum quàm ad probandum accommodata funt, et Plato in Phædone, Ego," inquit, "fermones qui ex fimilibus demonftrationes fumunt, probè novi ad oftentationem comparatos effe; et nifi quis caveat ab iis, facile imponunt," quod ad regulas tamen confequentiarum attinet, ex definitione fimilium perfpicitur, fimilium fimilem effe rationem; valere igitur fimilia in utramque partem. Unde Ariftot. Top. 24, Quod in aliquo fimili valet, in aliis quoque fimilibus valebit; et quod non in aliquo, nec in cæteris."

66

Quoniam autem fimilitudo non folùm eft propofitionis et redditionis, fed terminorum etiam inter fe. Idcirco fi quædam fimilia funt, inverfè quoque fimilia erunt, et alternè. Et inverfè quidem duobus modis; inverfione scilicet vel propofitionis et redditionis quæ aliorum compara torum communis eft; vel terminorum, quæ videtur fimilium propria. Exempli gratia; ut gubernator ad tempef tatem, fic fapiens ad fortunam: inverfè ergo; ut fapiens ad fortunam, fic gubernator ad tempeftatem. Hæc propo fitionis et redditionis inverfio eft. Rurfus, ut tempeftas ad gubernatorem, fic fortuna ad fapientem: hæc inverfio eft terminorum. Alternatio eft quando antecedens propofitionis antecedenti redditionis et confequens confequenti comparatur. Regula ergo hic eft; fi quædam fimilia fuerint, alternè fimilia erunt. Ut gubernator ad tempef tatem, fic fapiens ad fortunam : ergo, alternè; ut guber. nator ad fapientem, fic tempeftas ad fortunam. Inversio

num

num hujufmodi et alternationum in mathematicis proportionibus ufus maximus eft: fed proportio non mathematica folùm, verùm etiam logica est, ut fupradiximus, rerum omnium communis; ejus ergo regulæ non erant hîc omittendæ.

Ficta fimilitudo parem vim habet fuperioribus illis, fed præcipuè in hac explicata fimilitudine Æsopici apologi ex

cellunt.

Horat. 1 Epift.

"Quod fi me populus Romanus fortè roget, cur
Non ut porticibus, fic judiciis fruar iifdem ?
Nec fequar aut fugiam quæ diligit ipfe vel odit?
Olim quod vulpes ægroto cauta leoni

Refpondit, referam; quia me vestigia terrent
Omnia te adverfum fpectantia, nulla retrorfum."

Huc etiam refertur parabola Socratica vulga dicta: quæ eft inductio fimilium interrogationib. ferè conftans. "Illa autem," inquit Fabius, "hanc habuit vim; ut cùm plura interrogaflet Socrates, quæ fateri adverfario neceffe effet, noviffime id, de quo quærebatur, inferret, cui fimile adverfarius conceffiffet." Vide pag. 269, ad *.

CAP. XXII.

De Similibus.

"Dif

Hactenus fimilia, quorum qualitas eft cadem. fimilia funt comparata, quorum qualitas eft diverfa." Contrariorum enim eadem fcientia eft. Et Cic. in Top. "ejufdem eft," inquit, "diffimile et fimile invenire." In hoc differunt diffimilia à diverfis, quod diffimilitudo fit differentia comparata, et non idem, eodem faltem tempore, fed diverfis plerumque fubjectis attribuatur. Itaque diverforum uno negato, alterum affirmatur; diffimilia, five diverfa five oppofita, fimul affirmari aut ne, gari poffunt. Diverfa autem qualitas eft non eadem ; five diverfa fit five oppofita: quafi dicas diffimilium diffimilis S 2

est

« PreviousContinue »