"Confeffio eft vel libera, in qua cujufvis teftimonium pro fe leviffimum con trafe graviffimum cenfetur. Vel eft expreffa tormentis, quæ propriè quæftio dicitur."

Tale fuit argumentum contra Milonem, quòd à Cicerone deridetur: quia cruciatus non fæpius veritatem quàm mendacium exprimit atque extorquet. "Age verò, quæ erat aut qualis quæftio: heus, ubi Ruscio? ubi Casca ? Clodius infidias fecit Miloni? Fecit; certa crux. Nullas fecit. Sperata libertas.”

Huc etiam referri poteft argumentum, quo utimur cùm affirmationis noftræ approbationem et experientiam adverfario proponimus.

Verr. 4. "Ecquis Volcatio, fi fua fponte veniffet, unam libellam dediffet? veniat nunc, experiatur; tecto recipiet

nemo."

Terent. Eunuch.

"Fac periculum in literis,

Fac in palæstra, in muficis; quæ liberum
Scire æquum eft adolefcentem, folertem dabo."

Ovid. 3 Trift.

"Quod magis ut liqueat, neve hoc ego fingere credar, Ipfe velim pœnas experiare meas.

Jusjurandum etiam testimonium eft.

Quale eft Æneid. 9. "Per fuperos, et fiqua fides tellure fub ima eft, Invitus, regina, tuo de littore ceffi."

Quamvis autem in juramentis divinum quodammodo testimonium invocetur, juramenti tamen fides authoritate et moribus jurantis nititur.

Reciprocatio hic obfcurior eft ad rem teftatam, quod est hic alterum argumentum affectum; ut quia teftatum verum fit, teftis fit etiam verax.

Ut autem non fua vi teftimonium, fed auctoritas teftis arguit rem teftatam; ita viciffim res teftata non arguit ipfum teftimonium, fed authoritatem testis.

ARTIS LOGICE

AD PETRI RAMI

METHODUM CONCINNATE

LIBER SECUNDUS.

De Argumentorum Difpofitione.

CAPUT I.

Quid fit argumentorum difpofitio?

Adhuc prima artis logicæ pars fuit in argumentorum inventione pars altera fequitur in eorum difpofitione.

Quemadmodum grammaticæ pars prima eft de fingulis vocibus, fecunda de fyntaxi earum; fic logicæ pars prima de argumentis inveniendis fuit, fecunda eft de difponendis i. e. quæ doceat argumenta rectè difponere: ita difpofitio quafi fyntaxis quædam argumentorum eft; non tamen ad bene judicandum duntaxat, ut vult Ramus, quod nimis anguftum eft, fed ad bene ratiocinandum, qui finis eft logicæ generalis, ad quem unum finem omnia artis præcepta referenda funt. lis itaque non affentior, qui judicium fecundam effe partem logicæ volunt: cùm ipforum fententia judicium fit fecundæ hujus partis nempe difpofitionis finis et fructus: non poteft autem res eadem effe finis et id cujus eft finis, fructus quod effectum eft et ejus fructus caufa, quæ difpofitio eft. At inquiunt, judicium ut doctrina eft pars logicæ; finis eft ut habitus bene judicandi. Immo

verò inquam, difpofitionis doctrina fuam operam confert non folùm ad bene judicandum, fed ad bene ratiocinandum; judicium autem et difpofitionem pro eodem non dixerim cum Ramo: fi enim certa, ut ipfe Ramus ait, difpofitionis regula unumquodque judicatur, difpofitio utique ac judicium fi idem erunt, idem erit et regula, et id cujus regula eft: doctrina deinde judicii docet nihil aliud quàm bene judicare; doctrina difpofitionis pro fua difponendi parte, etiam bene ratiocinari: five id fit intelligere, five judicare, five difputare, five meminiffe. Certa enim difpofitionis regula unumquodque munus ratiocinandi excolitur.

Cum itaque fimplicem argumentorum inter fe affectio. nem aliquid per fe conferre ad judicium rectumque ratiocinium initio propofuerim, nunc eorum difpofitionem aliquanto plus, adeoque clarius ad idem conducere propono.

Prius autem quàm ad partes difpofitionis accedimus, generalis quædam difpofitionis affectio, quæ crypfis dicitur, attingenda eit; ut quæ ad omnes fpecies difpofitionis communiter pertineat. Crypfis autem five occultatio ifta, est triplex; difpofitarum fcilicet partium vel defectus, vel redundantia, vel inverfio. Quod itaque femel hic monendum eft, fiqua propter has crypfes dubitatio contingit, explenda quæ defunt, amputanda quæ fuperfunt, et pars quæque in fuum reftituenda eft locum.

CAP. II.

66

De Axiomatis affirmatione et negatione.

Difpofitio eft axiomatica vel dianoetica.

"Axioma eft difpofitio argumenti cum argumento, qua effe aliquid aut non effe indicatur."

Axioma fæpe Ariftoteli fignificat propofitionem five fententiam ita claram, ut quafi digna fit cui propter fe fides habeatur. Aliàs axioma et propofitionem five fententiam quamlibet pro eodem is habet: et rectè quidem: ut enim fententia à fentio, i. e. exiftimo vel arbitror, ita axioma à verbo Græco quod idem fignificat, derivatur. Atque hujus vocis generalem hanc fignificationem apud veteres dia

lecticos

lecticos receptam fuiffe, ex Cicerone, Plutarcho, Laertio, Gellio, Galeno lib. 16, c, 8, conftat.

Latinè enuntiatum, enuntiatio; pronuntiatum, pronuntiatio; effatum" Varroni profatum, et proloquium, apud Gellium lib. 16, id eft fententia in qua nihil defideratur. Ex Græco etiam "oratio" et "propofitio" dicitur.

t

Cur ergo, inquis, Græcanica, et hæc præ aliis, vox placita eft? Quia, inquam, commodiffima. Nam "oratio" et " fententia" voces latiores funt; ideóque Græci qui λóyor five ❝ rationem” vocant, addunt ferè "primam, breviffimam” aut "enuntiativam." Deinde "propofitio" ambigua vox eft; fignificat enim nunc priorem partem plenæ comparationis, nunc primam partem fyllogifmi. Latina autem illa, "enuntiatum, enuntiatio," &c., orationis exterioris videntur magis quàm rationis interioris effe: cùm difpofitio hæc logica rationis omnino fit tam mente conceptæ quàm ore prolatæ; útque voces fymbola funt et notæ fimplicium notionum, ita enuntiatum videtur effe fymbolum axiomatis mente còncepti. Sic tamen retineri poffunt voces Latinæ “enuntiatum, enuntiatio," &c., fi diftinguimus cum Aristotele fermonem in exteriorem, qui ore profertur ; et interiorem qui mente folùm concipitur.

Genus autem axiomatis rectè ftatuitur difpofitio, non judicium, quod, ut fupra retuli, difpofitionis effectum eft, et hic quidem fpecialiter quo aliquid effe aut non effe judi

cantur.

Argumentum autem cum argumento eft id quod arguit cum eo quod arguitur.

Finis difpofitionis eft, ut per eam effe aliquid aut non effe indicetur, five ut aliquid de aliquo dicatur aut non dicatur. Hinc illud Arift. Phil. 9. 10, " effe eft componi, et unum effe; non effe autem eft non componi, fed plura effe." Et fimplicia quidem argumenta per fe confiderata fignificant aliquid; non autem effe, aut non effe aliquid, nifi difpofita. Solo autem modo indicativo effe aliquid aut non effe indicatur: non reliquis, nifi ad indicativum reductis: ut " abi," i. e. jubeo te abire, "Fiat voluntas tua," i. e. precamur ut fiat. "Utinam diffolverer," i. e. cupio diffolvi. "Quid eft dialectica," i. e. quæro quid fit.

. Cùm autem in axiomate argumentum cum argumento difponatur, horúmque unum neceffe fit antecedere, alterum

fequi; hinc partes axiomatis (Ariftot. terminos vocat) duæ funt, antecedens et confequens : illa vulgò minor terminus, five subjectum, hæc terminus major feu prædicatum nominatur; quia id continet, quod de fubjecto prædicatur five dicitur. Verùm hæc nomina anguftiora funt, quàm illa, ut infra patebit.

Axiomatis affectio communis eft crypfis illa triplex, de qua deque ejus triplici medela capite fuperiore diximus: defectus, cùm pars aliqua deeft; ut, "exceffit, erupit, evafit;" Catilina fcilicet vel quis alius: "pluit, tonat;" deus nempe vel cœlum. Redundantia, quæ et amplificatio dicitur, eft, cùm argumentum ejúfque fynonymum ponitur; aut ad id illuftrandum quidvis aliud: prioris exemplum eft, logica five dialectica eft" ars bene ratiocinandi:" pofterioris eft hoc,

Livor iners vitium mores non exit in altos.

Inverfio eft, cùm antecedentis loco ponitur confequens : ut "quæftus magnus eft pietas cum animo fua forte contento, i. e. pietas cum animo fua forte contento eft magnus quæftus.

""

Duæ funt reliquæ axiomatis affectiones; quarum altera ex difpofitione oritur, altera ad judicium pertinet. Nam intellectus cùm difponit argumenta, vel componit ea inter fe, vel dividit: compofitio autem illa et divifio nihil aliud funt quàm affirmatio et negatio. Cùm verò de difpofitione illa judicium fert, judicat eam vel veram effe vel falfam. Quemadmodum autem difpofitio eft prior judicio, fic effe et non effe prius quiddam eft et fimplicius quàm affirmare et negare, et utrumque hoc quàm verum aut falfum judicare. "Axioma igitur eft affirmatum aut negatum.

""

Duplex eft hic modus enuntiandi, non duæ funt fpecies enuntiati five axiomatis: contradictione enim idem axioma affirmatur et negatur : fed affirmatio et negatio enuntiationis, i. e. enuntiandi fpecies funt, non enuntiati; nam et affirmatio et negatio dici potest enuntiatio, enuntiatum verò nequaquam; axiomatis igitur utraque eft affectio, non axioma. "Axioma affirmatum eft quando vinculum ejus affirmatur: negatum, quando negatur." Vinculum n. axiomatis forma

Ü 2