nectuntur, leonis fcilicet et quadrupedis, connexio eft neceffaria, speciei fcilicet cum genere. Unde efficitur axioma generaliter verum ac proinde neceffarium; " omnis leo eft quadrupes:" quod in connexo indicium eft abfolutæ veritatis. Sic, fi" Socrates eft homo, eft etiam animal," abfolutè verum eft et neceffarium, quia omnis homo eft animal: hujufque connexi confequens falfum effe non poteft, nifi antecedens quoque falfum fit, quod aliud fignum eft abfolutæ veritatis.

Quòd fi confequens falfum fuerit, falfum item eft antecedens. "Si illud, hoc fi non hoc, ne illud quidem." Atque ita, ut jam demonftravimus, fi connexio abfolutè vera eft, erit quoque neceffaria: fin ex conditione et pacto, fine quo connexum per fe fuaque natura verum non effet, erit tantummodò contingens.

"Quod fi connexio fit contingens, et pro fua tantum probabilitate ponatur, judicium ejus tantum opinio fuerit.

Ut Terent. Andr. "Pamphile, fi id facis, hodie poftremum me vides."

Hoc eft, fi Philumenam uxorem ducis, ego hodie moriar: quod nemo fequi exiftimaverit, nifi hoc pofito, Charinum, qui hoc dicit, Philumenam perditiffimè amare. Per fe enim nulla eft connexionis neceffitas inter nuptias Pamphili et interitum Charini. Qui autem ex amoris vehementia fic exiftimabit, ejus judicium non erit fcientia, fed opinio.

Ut autem judicare poffimus, quæ connexio fit abfolutè vera, quæ non, fpectanda argumenta funt, quæ in axiomate connectuntur, confentiant inter fe nec ne, et quo modo. Ut "fi dies est, lux eft," connexum eft neceffarium, quia dies five fol ortus eft caufa lucis. "Si dies eft, Dio ambulat," connexum eft falfum aut contingens; quia nulla est affectio abfolutè confentanea inter diem et Dionem.

"Connexo axiomati affinis eft ifta confequentiæ relatio:" quæ à nonnullis, "relatio caufæ" dicitur; et axioma efficit, quod "Stoici caufale" nominant; Laert. in Zenone: quia nempe antecedens eft caufa confequentis, adeoque vinculum ejus conjunctio caufalis " cùm, quia, quoniam ;" quibus refpondet " ideo," vel" etiam ut, cùm X 2 Tullius

Tullius fit orator, eft etiam peritus benè dicendi." Quanquam autem relata ista connexis affinia funt, non nihil tamen difcrepant: in antecedente enim connexi quædam conditio eft, in hoc relato nulla: connexum poteft ex falfis partibus verum effe, relatum hoc five caufale non poteft effe verum, nifi antecedens verum fuerit: ut, ce quia dies eft, fol eft fupra horizontem."

Affinis eft et relatio temporis axiomati connexo, ut ait ipfe Ramus infra, c. 13.

Relatio autem temporis has habet notas, 66 tum cùm, donec dum, quandiu tandiu :" ut apud Ovid. in epist.

"Cùm Paris Oenone poterit fpirare relicta Ad fontem Xanthi versa recurret aqua.'

Sic-" Donec eris felix, multos numerabis amicos."

Poteft etiam connexum enuntiari fine ulla non modò relationis, verùm etiam connexionis nota; ut, "pofita caufa, ponitur effectum. Fac hoc, et vives." Ovid. in epift. "fume fidem et pharetram, fies manifeftus Apollo." Nonnunquam etiam duob. negativis: Cic. pro Milone, "non hoc fragile corpus humanum mente regitur, et non regitur mente univerfum mundi corpus.

tum.

CAP. VII.

De Axiomate difcreto.

"Axioma fegregativum eft, cujus conjunctio eft fegregativa.

"Ideoque argumenta diffentanea enuntiat. "Enuntiatum fegregativum eft difcretum aut disjunc

Difcre

"Difcretum, cujus conjunctio eft difcretiva." tum dicitur, quòd conjunctione illa fegregativa difcernuntur et fegregantur, ea potiflimum quæ leviter et ratione tantum diffentiunt.

"Itaque è diffentaneis præcipuè diverfa enuntiat."

Præcipuè,

Præcipuè, quia diverforum notæ, "non hoc, fed illud," ut fuperiore libro dictum eft, in diverfis nonnunquam folent oppofitis infervire. Ut autem diverforum ita etiam difcreti axiomatis doctrina diftin&tionibus duntaxat, non conclufionibus, idonea eft: et à reliquis propterea dialecticis, qui omnia ad fyllogifmum referunt, omiffa. Sed rationis ufus quicunque in logica prætermittendus non erat. Exempli gratia: Tufcul. 5, "Quanquam fenfu corporis judicentur, ad animum referri tamen." Cujus negatio et contradictio eft,“ non quanquam corporis fenfu judicentur, tamen ad animum referri: vel, quanquam fenfu corporis judicentur, non tamen ad animum referri." Nam "tamen " eft hic conjunctio præcipua. Quemadmodum autem copulati et connexi axiomatis negatio et contradictio difcretum effe poteft, ita viciffim copulatum vel connexum difcreti: ut, "quanquam culpa vacat, non tamen fufpicione caret:" cujus per copulatum contradictio eft, "et culpa vacat, et fufpicione caret;" vel per connexum, 66 fi culpa vacat, etiam fufpicione caret. "Difcretum enuntiatum judicatur effe verum et legitimum, fi partes non folum veræ, fed etiam difcretæ fint ; falfum vel ridiculum contra.

""

""

66

Ut, quanquam Ulyffes formofus erat, tamen non erat infacundus," falfum eft, quia antecedens eft falfum. Sed fi confequens modò verum eft, axioma verum erit, etiamfi antecedens verum effe tantummodo concedatur. Hoc autem, quanquam Menelaus formofus erat, tamen erat facundus,' non eft difcretum, fed ne fegregativum quidem omnis enim fegregativi axiomatis partes tanquam non fimul veræ segregantur, hic verò tanquam fimul veræ congregantur. Quanquam Ulyffes facundus erat, non tamen erat indifertus," eft ridiculum, quia parces non funt difcretæ fed oppofitæ.

Co

CAP. VIII.

De Axiomate disjuncto.

"Axioma disjunctum eft axioma fegregativum, cujus conjunctio eft disjunctiva.'

Út, "aut dies eft, aut nox eft. Aut vera eft hæc enunciatio, aut falfa." Nam ut ex Cicerone citatur hoc exemplum," omnis enuntiatio vera eft aut falfa," videtur effe diftributio potius quàm disjunctio. Distributio autem quatenus de toto divifo partes enuntiantur, axioma fimplex et generale eft, adeoque non compofitum nedum disjunctum. Neque enim diftributionis partes, quamvis inter fe oppofitæ, oppofitionem vel disjunctionem ullam faciunt, fed eidem toti fubjiciuntur, et in ejufdem fimplicis axiomatis confequente verbi vinculo cum toto, quod antecedens eft, confentiunt; at extra distributionem, ubi non de toto, fed de aliqua ejus parte vel fpecie enunciantur, tum demum axioma disjunctum efficiunt: ut, quod fupra posuimus, "hæc enuntiatio aut vera eft aut falfa."

"Hic fignificatur è disjunctis unicum verum effe." Nempe quia oppofita hic fola difponi debent. Atque id femper à differente fignificatur, tametfi aliquando accidit, ut disjunctorum vel plura uno, vel nullum omninò verum fit. Negatio igitur et contradictio erit, "non aut dies aut

""

nox eft.'

"Et contradictione fignificatur, non neceffario alterutrum verum effe.”

"Nam fi disjunctio abfolutè vera est, eft etiam necesfaria; partefque disjunctæ funt "oppofita fine ullo medio." De quibus vide fuperioris libri caput de contradi

centibus.

"Veruntamen quamvis abfolutè vera disjunctio, neceffaria quoque fit ; tamen nihil neceffe eft partes feparatim neceffarias effe."

66

Ut, cras aut pluet aut non pluet," disjunctio eft neceffaria, quia ex contradicentibus conftat, quæ funt contra

ria fine medio: et tamen, "cras pluet et cras non pluet," utrumque contingens axioma eft. Sic, "homo aut bonus eft aut non bonus, &c."

"Nam disjunctionis neceffitas pendet è neceffaria partium oppofitione et disjunctione, non ex earum neceffaria

99

veritate.'

Hinc argumentum illud diffolvitur Chryfippi Stoici aliorumque veterum, apud Ciceronem de Fato; quo probare funt conati, futura omnia effe neceffaria et quafi fatalia, eò quòd neceffe fit ea aut vera effe aut falla. Disjunctio quidem, ut diximus, neceffaria eft; pars tamen disjunctionis alterutra talis erit, qualis caula ejus eft; five neceffaria, five contingens, i. e. vel libera vel fortuita.

Atque hæc de neceffaria disjunctione, cujus judicium fcientia eft.

"Disjunctio autem fæpe eft ex conditione."

"Ut fi quæratur utrum Cleon venerit an Socrates, quia ita pactum fi alterutrum tantum venturum effe.'

"

"Itaque fi disjunctio fit contingens (contingens autem eft, fi partes medium habent) non eft abfolutè vera, fed tantum opinabilis."

Qualis eft frequenter in hominum ufu. Ut Cæfar ad matrem: "hodie me aut pontificem videbis, aut exulem." Ovid. in epistola Leandri,

"Aut mihi continget felix audacia falvo,
Aut mors folliciti finis amoris erit."

CAP. IX.

De Syllogifmo et ejus Partibus.

Atque ejufmodi difpofitio eft axiomatica five noëtica axiomatis per fe manifefti: fequitur dianoëtica.

"Dianoëtica eft cùm aliud axioma ex alio deducitur." 99. Vox Græca diavola, mentis et rationis difcurfum fignificat; qui tum fit maximè cùm fententia alia ex alia ratiocinando deducitur.

66

"Difpofitio dianoëtica eft fyllogifmus aut methodus.”

X 4

Syl