278 DISSERT. SUR LA CAUSE DE L'EXIL D'OVIDE. sur les bords du Dniester. Pendant quelque tems on ne parla que d'Ovide, de son lac, et des ruines de Tomes: mais lorsque Potemkin eut quitté cette contrée, il n'en fut plus question. Cependant on n'avait on n'avait pas négligé d'instruire Catherine II de cette découverte; elle en fut charmée, et y crut peut-être de bonne foi. Le tombeau d'Ovide, trouvé dans un pays conquis par ses armes, aurait fait autant de plaisir à cette femme extraordinaire, que le gain d'une bataille. Aussi, lorsqu'en 1791, le traité de Jassy porta les frontières de la Russie jusqu'au Dniester, le premier soin de l'impératrice, qui ne perdit jamais de vue ses projets sur l'empire Byzantin, fut, en faisant construire diverses forteresses sur la rive gauche du fleuve, de leur donner des noms grecs, tels que Tyraspol, Grégoriospol, en l'honneur de Grégoire Potemkin, et Ovidiopol, dans le voisinage de Lagoul Ovidolouni. Cette ville est placée, sur les nouvelles cartes de la Russie, à l'embouchure du Dniester. Le général de Wolland dirigea les travaux de ces forteresses, (1790, 1795), et aucune découverte ne fut faite par les ouvriers. QUEMADM UEMADMODUM in fructibus agricolarum, Adriane Blyenburgi, quædam est maturitas, quæ tempore exiguo, ac fere certo anni spatio, describitur ac terminatur, extra quam citraque non consistit; ea poeseos romanæ nobis semper visa est ratio. Quæ paulatim ad maturitatem istam venit, cui nihil addi, nihil demi potest. Viden' tu latinam illam elegantiam Lucretii? Viden' Afri nostri (cujus fabulas romani principes scripsisse putabantur) suavissimos lepores, et decorum plane admirandum? Viden' venustatem illam ac delicias Catulli? Viden' cultum illum invidendum ac inimitabilem Tibulli? Ver adultum carminis latini aut æstatem vides: nulla enim ornamenta anni, nullæ herbæ, nulli flosculi, quos optima parentum terra parit, æque oculos afficiunt, ut illa elegantes animos pertentant. Itaque, quemadmodum aurora, ubi primum se diffundit, ac gratissimo rubore illo suo cælum imbuit, aut montium fastigia pertentat, magis homines oblectat, quam sol ipse, quem promittit: ita delicata illa linguæ, tum se primum commoventis, puritas, quæ prius quam poesis ipsa, quod non multi vident, absoluta fuit ac perfecta, quasi nihil majus exspectandum esset, eruditos animos in admirationem suì traxit ac defixit. Cæterum, quemadmodum romanæ res nihil æque proprium aut consummatum habuere, ac majestatem, quam ex magnitudine imperio, severitate morum, ac felicitate, Deus immortalis principi terrarum populo fataliter servarat : ita ad poeseos fastigium ac culmen, quædam adhuc deerant virtutes, quæ poesin potius absolverent, quam linguæ venustatem. Inter quas majestas prima fuit. Quæ in Publ. Virgilio Marone tanta fuit, ut ne populi romani quidem majestati aut imperii concedat. Qui Homerum, Græciæ totius Deum ac stuporem, hoc judicio ac mente legit, ut poesin ejus universam in ordinem redigeret ita imitatus fuit, ut quæcumque in eo partim vetustati magis adscribenda, quam æterno ac incomparabili poetæ genio judicioque essent, partim quæ a criticis, quos ille tot propemodum quot versus habuit, non recte emendata aut infarcta essent, vel vitaret, vel pro dignitate æterni populi expressit. Quem in parte operis, in quo sæpissime adsurgit, curiosa Flacci secuta est felicitas. Restabant adhuc reliquæ virtutes, quas vix animo conceperant, qui cæteros non sine causa mirabantur facilitas, simplicitas, acumen, ac velocitas; inprimis autem suavitas. Quæ virtus ut est cæterarum prima, ita ex his constat. Quæ in Publ. Ovidio Nasone, equite romano, salva linguæ puritate, tales sunt ac tantæ, ut, si aliorum majestati cedat, de qua in diverso genere ne cogitavit quidem, nullum reperire possis, cui in poesi loco cedat. Et, quod magis admirere, nemo ei tam dissimilis reperiatur, cui non virtutibus diversis, vel superior, vel par sit, ut secundus a Marone, ita primus cæterorum : neque minus, tamen, prope ultimus bonorum: nam quemadmodum antiquos lactea (quod recte summus ævi nostri criticus de eo judicat) facilitate emollivit, ita pondus ex acumine et nervos characteri suo addidit; quibus nervis paulo post declamatores, primo linguam, mox poesin, enervarunt.... Vides autem fluvios minutos illos, quos aut ripa sua cohibet, aut lutum : Rhenum vero nostrum, quanto agmine ac fiducia incedat! ut plerisque in locis non diffundi tantum, sed effundi amet! Pontes quoque aut vallos, sæpe aut indignatur, aut perrumpit. Et Oceanum ingentem illum atque immensum, tutelarem nostrum, vides, qui litoribus se contineri negat? Cælum quoque motu aut velocitate, cui proximus hic auctor, nunquam terminatur ; quamvis intra se consistit. Idem fieri hic crede : quanquam enim nihil hic sit violentum, nihil quod non potius lenissime persuadeat, quam cogat; nihil tamen est, quod istos limites non longe excedat. In Amorum quidem libris, quum se nondum felicissimi ingenii, vel caperet, vel circumscriberet ubertas, aliquid nonnunquam notes, quod permittat sibi aut indulgeat. Ad cætera, inprimis quæ maturior ætate scripsit, quanto minus contulisse diligentiæ videtur, tanto curæ plus ac suavitatis habet; quæ in Fastis tanta nobis semper visa, ut narrando mentem homini excantet : quia suavitatem, cura quæ dissimulatur, quæ apparet, tædium molestiamque parit: neque quicquam magis, quod præclari isti critici non vident, quam professa diligentia et labor, indolem ac genium enervat: cujusne suspicionem quidem, ubi aliquid dicendo persuadendum est, supremus doctor Aristoteles admittit. In Heroidum Epistolis quas vocant, quæ Heroides sunt Prisciano; (cujus autem genii ac suavitatis scriptum!) imitatio affectuum in quibus semper regnat, in Amorum libris, vigor et luxuries beata, quæ futurum spondet quantus tandem exstitit; in Arte ac Remedio Amoris, disponendi ac dicendi ratio, gravissimæ sententiæ, narrationes, ac communes loci, quos cum maxima dexteritate ac jucunditate inserit; in Transformationum libris, præter alia non pauca, summum orbis, sive cycli, quem perpetuum contexit, artificium, facundia, ac candor, quantum sua ac peculiari indole excellunt, tantum admirationem et ingenium cujusque excedunt. Et ubique, quot narrationes, tot Sirenum cantica ac voces, habes. Nemo poetarum, argumenta graviora, quod ex iis quæ interierunt patet ; nemo leviora aut humiliora, exornanda sibi sumsit. Neminem dexteritate simili versatum in utrisque, fidem faciunt præ cæteris quæ exstant. Ad philosophiam, cujus domos omnes ac familias lustrarat, aut mathematum scientias, quum transit vel divertit, quo obscuriora sunt quæ docet, eo minus hæret, magis candide ac simpliciter exponit quicquid didicit aut docet: nam in ea parte, quam moralem dicunt, ita creber est aut totus, ut oracula ubique ad vitam necessaria effundat : neque sine causa Ethicen ex ejus scriptis quidam jam formarint: semper suî similis, aut major; etiam ætate illa, qua nonnulli desinunt, aut languent. Ut fecunditatem, quam licentiam nonnulli aut lasciviam dixerunt, infelicitas poetæ aut senectus castigasse, suavitatem etiam auxisse, videatur. Quod in libris Tristium, et quos de Ponto scripsit, quivis videt. In quibus cultum qui desiderant, judicium in hoc judicio desiderari etiam a nobis patientur : quum neque hoc spectaret, cui satis esset, nihil ostentare in luctu; neque cultus semper absit qui non ostentatur. Qui non deest in his libris, sed simplicitati ac candori, hoc est, |