Page images
PDF
EPUB

No XV.

CHARTA RAINALDI, FILII LANFREDI, QUA PRÆPOSITURAM INSULÆ VULLIACI, QUAM EMIT CENTUM SOLIDIS A BENEDICTO ET ANSEGISO, ABBATIBUS SANCTI MAXENTII, EODEM MONASTERIO DONAT '.

ANN. 1085.

In nomine Dei omnipotentis, Patris et Filii et Spiritus Sancti. Ego Rainaldus filius Lanfredi, præposituram insulæ Vulliaci2 quam emi centum solidis ab abbatibus Sancti Maxentii, Benedicto videlicet et Ansegiso, eamdem ex integro postea similiter pro centum solidis, monachis ipsius loci dedi et in perpetuum reliqui, conveniens eis ut si frater, aut soror, nepos vel neptis, hodie vel post diem, tentaret eis aliquam calumniam ingerere, terra de Trelia, quæ mihi ex patrimonio meo accidit, propria esset sancti Maxentii, donec calumnia finita, ipsam præposituram in pace haberent, et pratum de Nuceriis in hac fiducia similiter sit. Hanc venditionem fecit Rainaldus apud Wulliacum, affirmante matre sua Richelde cum filia Alcende, et audientibus vicinis Alram, et Rainaldo, Pipino atque Lamberto, Blancaspels, præsentibus monachis, Giraldo priore, qui hanc chartam scripsit, et Rainaldo Grospan, et Martino ipsius insulæ præposito, cum Johanne. Postea ipse Rainaldus in capitulo Sancti Maxentii hoc confirmavit, et hanc chartam super altare matutinale posuit, videntibus his quorum nomina subscribuntur.

S. Girardi Longi.

S. Ademari de Maisuns.

S. Lamonis Marscalci.
S. Gosleni Bequet.

Actum est anno ab incarnatione Domini MLXXXV., regnantibus Philippo rege in Francia, Gofredo duce in Aquitania, Isemberto Pictaviensi pontifice.

'Mss. de Besly, coll. Dupuy, Biblioth. royale. vol. 841, fol. 187, verso, ex origi

nali.

'Insula Vulliaci, Vouillé-les- Marais, arrond. de Fontenay-le-Comte, cant. de Chaillé-les-Marais (Vendée).

No XVI.

NOTITIA QUOMODO HUMBALDUS URIACENSIS, FILIUS UMBALDI SENIORIS, AD SENTENTIAM LEODEGARII BITURICENSIS ARCHIEPISCOPI ALIORUMQUE PROCERUM, MONACHIS ET BURGENSIBUS CAPELLÆ REDDIDIT OMNIA QUÆ IISDEM MONACHIS ET BURGENSIBUS INJUSTE ABSTULERAT.

INTRA ANN. 1097 ET 1108.

Notificamus tam presentibus quam futuris Humbaldum Uriacensem, filium Umbaldi senioris, quadam die redeuntem de expeditione, apud Capellam 2 venisse, et ibi cum XL militibus hospitasse, et domos burgensium per vim intrasse, et vinum et carnes, et alia militibus suis necessaria violenter rapuisse. Quod cum vidisset Radulfus prior, calumniavit Humbaldo injuriam et damnum quod fecerat sancto Dionysio. Humbaldus vero parvipendens calomniam prioris, respondit se nullam S. Dionysio fecisse injuriam, quia consuetudo sua erat. Prior itaque, audita responsione Humbaldi, esse suam consuetudinem dicentis, adjuncto sibi auxilio suofum servientium et burgensium, vi expulit omnes de Capella igne et gladio. Quo audito, Humbaldus nimium moleste ferens priorem ausum fuisse tantam inferre contumeliam, cum militari manu ingressus est claustrum, rapiens res S. Dionysii, annonam, vinum, vestes, boves, vaccas et omnia alia quæ invenire potuit. Qua de causa Rodulfus prior adiens curiam domini Leodegarii, Bituricensis archiepiscopi, fecit clamorem de Umbaldo Uriacense. Archiepiscopus itaque, audito clamore prioris, veniens apud Capellam, monuit Umbaldum ut faceret sibi et priori rectum. Humbaldo autem dicente debere dari sibi convenientem diem, dedit ei archiepiscopus convenientem diem apud S. Dionysium 3 Desideratum. Convenerunt igitur statuta die apud

[blocks in formation]

sanctum Desideratum, in præsentia domni Leodegarii archipresulis et multorum aliorum procerum, Rodulfus prior et adjutores sui, Humbaldus de Uriaco et adjutores sui. Legens itaque prior sancti Dionysii quæ fecerant reges Francorum et principes istius terræ, scilicet Archinbaldus Burbunensis, de cujus fisco erat burgus Capella, vidente Humbaldo Uriacense, patre istius Humbaldi, præsentavit prior, in præsentia omnium, legitimos testes testificantes, et vero testimonio probantes libertatem et immunitatem Capellæ ab invasione omnium hominum, sicuti statuerant reges Franciæ, et Archinbaldus Burbunensis et quidam principum hujus terræ. Humbaldus autem, auditis privilegiis et testimoniis prioris, respondit se debere habere consuetudinaliter in burgo de Capella vicariam, teloneum, hospitationem, creditionem rerum venalium, panis et vini, et carnium, et homines ipsius burgi debere ire in expeditionem suam. Auditis igitur amborum rationibus, archiepiscopus et cæteri proceres qui intererant judicio, interrogaverunt utrumque, priorem scilicet et Humbaldum, si vellent ex suis rationibus sibi fieri judicium. Prior ergo respondit se libentissime auditurum judicium; Hunbaldus vero respondit se acceptu rum consilium. Accepto itaque consilio cum Adelardo, Villebaldo et Helia fratre suo, et aliis quampluribus suæ parti faventibus, videns se non posse resistere privilegiis et testimoniis prioris, nec per se, nec per testimonium, nec per vestituram, quam pater suus vel aliquis de genere suo habuisset, patenti ratione convictus, recognoscens et confitens culpam suam, faciensque congruam satisfactionem archiepiscopo et priori de invasione villæ Capellæ et infractione claustri, reddens ex integro omnia quæ injuste abstulerat, et monachis et burgensibus dimisit consuetudines supra denominatas, ita ut nec ipse, nec aliquis de genere suo eas amplius repeteret. Et quia archiepiscopus et prior condonaverunt injuriam quam eis fecerat, excepto captallo, firmavit propria manu super textum Evangeliorum se nunquam amplius in villa de Capella per vim aliquid rapere, nec consuetudines supra memoratas, vel per se, vel per alium quemlibet de genere suo ulterius quærere. Hoc viderunt et audierunt Helyas Uriacensis, frater Humbaldi, Adelardus Willebaudus, Hugo de Magduno, Borgo prior de Gratiaco.

Hoc actum est tempore Philippi Francorum regis.

N° XVII.

LETTRES PAR LESQUELLES RICHARD I ROI D'ANGLETERRE, exempte lE PAS

[ocr errors]

sage du pont a construire a AGEN, DE TOUT droit de pÉAGE, PONTAGE ET DE TOUTE EXACTION ET COUTUME.

AVERTISSEMENT DE L'ÉDITEUR.

Les cinq chartes qui sont ici rangées sous les nos XVII à XXI, appartenant toutes à l'histoire de l'Agenais, et ayant été copiées, annotées et communiquées en même temps par M. le professeur MORELLET, l'éditeur de ce volume n'a pas cru devoir les séparer pour les classer rigoureusement selon leurs dates : cet avantage n'a point paru assez sensible pour compenser les inconvénients de la dispersion chronologique de plusieurs documents qui concernent la même province. J. J. C. F.

12 novembre 1189.

Ricardus, Dei gratia rex Angliæ, dux Normanniæ, Aquitaniæ, comes Andegaviæ, episcopo Agennensi et omnibus ministris et fidelibus suis de Agenno, et omnibus ad quos litteræ præsentes pervenerint, salutem. Noverit universitas vestra nos concessisse, et præsenti carta confirmasse, quod pons Agenni sit liber et quietus de passagio, de pontagio, et de omni exactione et consuetudine. Donamus etiam et concedimus eidem ponti, quod habeat quinque ulnatas spatii ante et quinque retro liberas; ne quis ibi aut molendinum ædificare, aut aliud nocumentum infra præfatum spatium prædicto ponti inferre præsumat. Donamus etiam et concedimus libertatem duobus hominibus qui communi consilio villa Agenni et pontenarii eligantur ad perquirendas præfato ponti faciendo eleemosynas; et post mortem illorum communi villæ consilio alios duos ad hoc ibidem constitui concedimus. Concedimus etiam Stephano de Artiges' quod sit magister pontenarius ibidem vita sua, et post mortem ipsius bonus ibi sit magister pontenarius aliorum duorum communi villæ consilio electus.

'Nom tiré du village d'Artiges, qui est sur la route d'Agen à Villeneuve-d'Agen. M.

Testibus Walterio Rothomagi archiepiscopo, Gaufrido Lostor, Hugone Loos, Bernardo de Lantas.

Data per manum Willelmi de Longocampo cancellarii nostri et Eliensis electi, anno primo regni nostri, XII die novembris, aput Londonem.

No XVIII.

COMPOSITION OU ASSOCIATION EN LANGUE ROMANE) ENTRE LA COMMUNE D'AGEN ET LA COMMUNE DU MAS (LE MAS).

11 août 1222.

A honor de Deu, trastot poderos, lo Paire, el Fil, el Sanch Esperit, e pel profech communal d'Agenes 2, de la ciutad, et dels borcs, e dels baros, volem far saber a toz aquels qui aquestes letras veiran, ni auziran legir, que nos lo cosels del Mas, e tota la universitad del mesis borc, per nos e per toz nostres successors, habitans el nostre borc del Mas, mandam e prometem per bona fe, a vos lo major et al cosel de la ciutad d'Agen, et a tota la universitad de la mesissa ciutad, d'unh entro a toz, e de toz entro a un, et a toz vostres successors, habitadors de la

1

L'historien Lingard donne, sur ce William de Longchamp, quelques détails historiques qui le font assez bien connaître. Pour Walter, archevêque de Rouen, voy. Gallia christiana, et Lingard, tom. II, pag. 539, qui le nomme Gauthier; pour l'évêque d'Agen, voy. aussi le Gallia christiana.

Pour les trois autres témoins ci-dessus nommés, Gaufride Lostor, Hugues Looz et Bernard de Lantas, je n'ai encore pu rien trouver.

Il reste encore attaché à l'acte écrit sur parchemin un cordon singulièrement tissu; il est rouge, blanc et bleu. J'en avais détaché un petit morceau; mais je l'ai perdu. Ce cordon soutenait sans doute le scel du

roi; mais de ce scel il ne reste aucune trace. (Des archives de la ville d'Agen, sac A, n° 10.)

L'intitulé de la pièce au dos est ainsi : « Aquest privilegi parla de las franquessas qu'el rei Richart det el pont d'Agen, e de la amplessas que deu aver devant et darrier. » M.

Ce mot, Agenes, n'est peut-être pas celui qu'il y avait originairement sur l'acte: les premières lettres paraissent avoir été retouchées, et, autant que j'ai pu en juger, leur forme a été modernisée; mais une chose qui est bien visible, c'est que l'encre avec laquelle ces lettres sont écrites est d'une nuance différente. M.

« PreviousContinue »