unde genus Longa nostrum dominabitur Alba.
proximus ille Procas, Troianae gloria gentis,
et Capys et Numitor et qui te nomine reddet
Siluius Aeneas, pariter pietate uel armis
egregius, si umquam regnandam acceperit Albam.
qui iuuenes, quantas ostentant, aspice, uires,
atque umbrata gerunt ciuili tempora quercu!
hi tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam,
hi Collatinas imponent montibus arces,

770

Pometios Castrumque Inui Bolamque. Coramque.

775

haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae.

quin et auo comitem sese Mauortius addet
Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater
educet. uiden ut geminae stant uertice cristae
et Pater ipse suo superum iam signat honore?
en huius, nate, auspiciis illa incluta Roma
imperium terris, animos aequabit Olympo,
septemque una sibi muro circumdabit arces,
felix prole uirum: qualis Berecyntia mater
inuehitur curru Phrygias turrita per urbes,
laeta deum partu, centum complexa nepotes,
omnis caelicolas, omnis、 supera alta tenentis.
huc geminas nunc flecte acies, hanc aspice gentem
Romanosque tuos. hic Caesar et omnis Iuli
progenies, magnum caeli uentura sub axem.
hic uir, hic est, tibi quem promitti saepius audis,
Augustus Caesar, Diui genus, aurea condet
saecula qui rursus Latio regnata per arua
Saturno quondam, super et Garamantas et Indos
proferet imperium (iacet extra sidera tellus,
extra anni solisque uias, ubi caelifer Atlas
axem umero torquet stellis ardentibus aptum).
huius in aduentum iam nunc et Caspia regna
responsis horrent diuom et Maeotia tellus
et septemgemini turbant trepida ostia Nili.
nec uero Alcides tantum telluris obiuit,

780

785

799

795

800

774. Post hunc intruserat aliquis uersum spurium, nulli ueterum notum, laude pudicitiae celebres, addentque superbos, quem deleuerunt

edd.

fixerit aeripedem ceruam licet aut Erymanthi
pacarit nemora et Lernam tremefecerit arcu,
nec qui pampineis uictor iuga flectit habenis
Liber, agens celso Nysae de uertice tigris.
et dubitamus adhuc uirtutem extendere factis,
aut metus Ausonia prohibet consistere terra?
quis procul ille autem ramis insignis oliuae
sacra ferens? nosco crinis incanaque menta
regis Romani, primam qui legibus urbem
fundabit, Curibus paruis et paupere terra
missus in imperium magnum. quoi deinde subibit
otia qui rumpet patriae residesque mouebit
Tullus in arma uiros et iam desueta triumphis
agmina. quem iuxta sequitur iactantior Ancus,
nunc quoque iam nimium gaudens popularibus auris.
uis et Tarquinios reges animamque superbam
ultoris Bruti fascesque uidere receptos ?
consulis imperium hic primus saeuasque secures
accipiet, natosque pater noua bella mouentis
ad poenam pulchra pro libertate uocabit,
infelix. utcumque ferent ea facta minores,
uincet amor patriae laudumque inmensa cupido.
quin Decios Drusosque procul saeuomque securi
aspice Torquatum et referentem signa Camillum.
illae autem, paribus quas fulgere cernis in armis
concordes animae nunc et dum nocte premuntur,
heu quantum inter se bellum, si lumina uitae
attigerint, quantas acies stragemque ciebunt,
aggeribus socer Alpinis atque arce Monoeci
descendens, gener aduersis instructus Eois!
ne, pueri, ne tanta animis adsuescite bella
neu patriae ualidas in uiscera uertite uires ;
tuque prior, tu parce, genus qui ducis Olympo;
proice tela manu, sanguis meus.

ille triumphata Capitolia ad alta Corintho
uictor aget currum, caesis insignis Achiuis.

eruet ille Argos Agamemnoniasque Mycenas

820

825:

830

835

806. Variant hic codd. uirtutem extendere factis (codd. M b Seru.) W. L. F. G. al. uirtute extendere uires (codd. P Rcm al.) R. C. quod glossema esse potuit.

ipsumque Aeaciden, genus armipotentis Achilli,

ultus auos Troiae templa et temerata Mineruae.

840

quis te, magne Cato, tacitum aut te, Cosse, relinquat?

quis Gracchi genus aut geminos, duo fulmina belli, Scipiadas, cladem Libyae, paruoque potentem Fabricium uel te sulco, Serrane, serentem ?

quo fessum rapitis, Fabii? tu Maximus ille es, unus qui nobis cunctando restituis rem. excudent alii spirantia mollius aera,

845

credo equidem, uiuos ducent de marmore uoltus, orabunt causas melius, caelique meatus

describent radio et surgentia sidera dicent:

850

tu regere imperio populos, Romane, memento,

hae tibi erunt artes, pacisque inponere morem,

parcere subiectis et debellare superbos.'

Sic pater Anchises, atque haec mirantibus addit: 'aspice, ut insignis spoliis Marcellus opimis ingreditur uictorque uiros supereminet omnis. hic rem Romanam magno turbante tumultu sistet, eques sternet Poenos Gallumque rebellem, tertiaque arma patri suspendet capta Quirino.' atque hic Aeneas (una namque ire uidebat egregium forma iuuenem et fulgentibus armis, sed frons laeta parum et deiecto lumina uoltu) quis, pater, ille, uirum qui sic comitatur euntem ? filius anne aliquis magna de stirpe nepotum? qui strepitus circa comitum ! quantum instar in ipso ! sed nox atra caput tristi circumuolat umbra.' tum pater Anchises lacrimis ingressus obortis : 'o gnate, ingentem luctum ne quaere tuorum. ostendent terris hunc tantum fata neque ultra esse sinent. nimium uobis Romana propago uisa potens, superi, propria haec si dona fuissent. quantos ille uirum magnam Mauortis ad urbem campus aget gemitus! uel quae, Tiberine, uidebis

845. tun (cod. P) R. tu codd. et edd. cet. 848. cedo (cod. P) R. Markland.

credo codd. et edd. cet.

855

860

865

870

852. hae (codd. plur.) C. haec (cod. P) R. pacique (codd. plur.) R. pacisque C. F. al. quod minus habet auctoritatis, meliorem, ut uidetur, sensum.

funera, cum tumulum praeterlabere recentem!
nec puer Iliaca quisquam de gente Latinos
in tantum spe tollet auos, nec Romula quondam
ullo se tantum tellus iactabit alumno.
heu pietas, heu prisca fides inuictaque bello
dextera non illi se quisquam inpune tulisset
obuius armato, seu cum pedes iret in hostem
seu spumantis equi foderet calcaribus armos.
heu miserande puer, siqua fata aspera rumpas,
tu Marcellus eris. manibus date lilia plenis
purpureos spargam flores animamque nepotis
his saltem adcumulem donis et fungar inani
munere.' sic tota passim regione uagantur
aëris in campis latis atque omnia lustrant.
quae postquam Anchises natum per singula duxit
incenditque animum famae uenientis amore,
exim bella uiro memorat quae deinde gerenda
Laurentisque docet populos urbemque Latini

875

880

885

890

et quo quemque modo fugiatque feratque laborem.

Sunt geminae Somni portae; quarum altera fertur

895

cornea, qua ueris facilis datur exitus umbris,
altera candenti perfecta nitens elephanto,
sed falsa ad caelum mittunt insomnia Manes.
his ibi tum natum Anchises unaque Sibyllam
prosequitur dictis portaque emittit eburna :
ille uiam secat ad nauis sociosque reuisit;
tum se ad Caietae recto fert litore portum.
ancora de prora iacitur; stant litore puppes.

9co

883. Post plenis,' tollendum comma, cum constructio sit 'date spargam.' uid. iv. 683.

In u. 486 cod. P habet frementis; nec 'frementes' improbat R. propter Homericum τpíšovσaι (Od. xxiv. 5).

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER SEPTIMVS.

Tu quoque litoribus nostris, Aeneia nutrix, aeternam moriens famam, Caieta, dedisti;

et nunc seruat honos sedem tuus ossaque nomen
Hesperia in magna, siqua est ea gloria, signat.
at pius exequiis Aeneas rite solutis,

aggere composito tumuli, postquam alta quierunt.
aequora, tendit iter uelis portumque relinquit.
adspirant aurae in noctem nec candida cursus
Luna negat, splendet tremulo sub lumine pontus.
proxima Circaeae raduntur litora terrae,
diues inaccessos ubi Solis filia lucos

adsiduo resonat cantu tectisque superbis

5

10

urit odoratam nocturna in lumina cedrum,
arguto tenuis percurrens pectine telas.
hinc exaudiri gemitus iraeque leonum

15

uincla recusantum et sera sub nocte rudentum, · saetigerique sues atque in praesepibus ursi

saeuire ac formae magnorum ululare luporum,

quos hominum ex facie dea saeua potentibus herbis
induerat Circe in uoltus ac terga ferarum.
quae ne monstra pii paterentur talia Troes
delati in portus neu litora dira subirent,
Neptunus uentis inpleuit uela secundis

atque fugam dedit et praeter uada feruida uexit.

20

Iamque rubescebat radiis mare et aethere ab alto 25

Aurora in uariis fulgebat lutea bigis:

cum uenti posuere omnisque repente resedit