EEM-EEND.

foort zeer waarschijnlijk zijn ontstaan te danken. Herhaaldelijk werd de rivier verbreed en verdiept en haar monding verbeterd.

Eem, Nicolaas van der, een Nederlandsch geneeskundige, werd geboren te 's Gravenhage in 1757, studeerde te Leiden en promoveerde aldaar op een dissertatie „De artis obstetriciae hodiernorum prae veterum praestantia ratione partis naturalis", welke ook in het Duitsch is vertaald. Hij vestigde zich te Amsterdam en overleed aldaar in 1796. Met zijn vriend L. van Leeuwen verkreeg hij het eeremetaal door beantwoording der prijsvraag: "Wat is voor het menschelijk lichaam vergif? En welke vergiften kunnen in de geneeskunde zoo uit- als inwendig onder de vereischte voorzorgen een nuttig gebruik hebben?" Deze verhandeling is in 1785 uitgegeven door het genootschap Servandis civibus" te Amsterdam. Eemnes is de naam eener gemeente in de provincie Utrecht, groot 3078 H.A. met (1905) 1298 inwoners. Zij wordt in het N. door de Zuiderzee en verder door de gemeenten Bunschoten, Baarn, Laren en Blaricum begrensd. In het O., langs de Eem, bestaat de bodem uit klei, in het W. uit zand. Veeteelt en landbouw vormen er de middelen van bestaan. Het W. deel der gemeente wordt door den Wakersdijk tegen hooge vloeden van de Eem en de Zuiderzee beschermd. | Langs dezen dijk breiden zich ter lengte van 6 km. de dorpen Eemnes-Binnen en Eemnes-Buiten uit, die in de 14de eeuw stedelijke rechten bezaten en voortdurend in twist leefden met de Utrechtsche bisschoppen, wier gezag zij niet wilden erkennen.

Eemnes-Binnen is een fraai dorp met 500 inwoners, in het Z. der gemeente Eemnes gelegen. Het bezit een Hervormde en een R. Katholieke kerk.

Eemnes-Buiten is een dorp in het N. der gemeente Eemnes met ongeveer 700 inwoners en een Hervormde kerk.

Eems of Ems, door de Romeinen Amisia genoemd, is een rivier aan de noord-westelijke grenzen van Duitschland en ontspringt in de Pruisische provincie Westfalen op de Senner Heide aan de zuidwestelijke helling van het Lippische Woud, en wel in een groeve bij den Stapelagerberg, niet ver van Hövelhof, 10 m. boven de oppervlakte der zee. Zij stroomt eerst westzuidwestwaarts door de heide naar Rietberg, dan westnoordwestwaarts langs Wiedenbrück en Warendorf, waar zij voor vlotten bevaarbaar wordt, tot aan Telgte. Hier wendt zij zich noordwestwaarts naar Greven, waar zij voor kleine schepen eenigszins bevaarbaar begint te worden, en bereikt beneden Rheine de lage vlakten der provincie Hannover. Nadat zij bij Meppen de Hase heeft opgenomen, is zij reeds 65 m. breed, en bij Halte, een uur gaans boven Leer, wordt zij een zeearm met zout water en draagt er gedurende den vloed zeeschepen van aanzienlijke grootte. Zij is er tusschen dijken besloten. Bij Leerort neemt zij de Leda op en ten zuiden van Emden mondt zij uit in de Dollart. Door het eiland Borkum wordt de monding in twee armen gesplitst, de 7,8 m. diepe Ooster- en de 7 m. diepe WesterEems, welke zelfs voor groote schepen goede waterwegen opleveren.

621

De Eems heeft een stroomgebied van slechts 11996 v. km. Zij stroomt met tallooze kronkelingen veelal door heide-, moeras- en grasgronden. Haar loop heeft een lengte van 335 km. Haar water is gedeeltelijk troebel, gedeeltelijk brak en bevat om die reden weinig visch. De belangrijkste zijrivieren zijn de Hopster Aa, de Hase en de Leda; de Hase is ook met de Werra en door deze met de Wezer verbonden. Tusschen Meppen en Lingen ligt het Eemskanaal, dat aan de bewoners van Lingen een weg verschaft naar de Hase. Van Meppen tot Oldersum is de Eems over een afstand van 84 km. gekanaliseerd ten behoeve van het Dortmund-Eemskanaal (zie aldaar). In de Nederlandsche provincie Groningen naderden de oostelijke veenkanalen allengs tot de Eems en zijn er in 1882 bij Ter Apel mede verbonden. Bij Ihrhove is een spoorwegbrug over die rivier gelegd.

Eems-Jade-kanaal is een kanaal, dat den Dollart met de Jadebocht verbindt. Het doorsnijdt Oost-Friesland en een deel van Oldenburg en eindigt op Pruisisch gebied in de binnenhaven van Wilhelmshaven. Het kanaal, in 1880-1887 aangelegd, is 73 km. lang; de verbinding met den Dollart geschiedt door de nieuwe zeesluis te Emden. In het gedeelte bij Wilhelmshaven is een tamelijk druk verkeer van zeeschepen. De meer landinwaarts gelegen deelen maken den afvoer van turf uit de veenstreken, van zand uit de heidestreken en den invoer van vruchtbaar slijk voor deze onvruchtbare landstreken mogelijk. In 1899 bedroeg het verkeer 72743 registerton. Het Eems-Jade-kanaal staat met het Dortmund-Eemskanaal in verbinding.

Eenbes (Paris quadrifolia) is een plantensoort uit de familie der Lelieachtigen. Zij komt vrij zeldzaam in ons land voor in bosschen in Limburg; de kleine 15 tot 30 cm. hooge stengel draagt slechts een enkele groene bloem; de bladeren, 4 in aantal, staan kransstandig en zijn ongesteeld. De vrucht is een zwarte bes, welke vergiftig is. Het is een met een wortelstok overblijvend gewas.

Eenblad. Zie Dalkruid.

Eend (Anas) is de naam eener uitgebreide groep uit de orde der Zwemvogels (Natatores) met talrijke soorten (zie de plaat); zij onderscheiden zich door een platten, breeden, afgeronden en aan de randen met tanden of dwarsplaatjes gewapenden snavel, een dunnen, maar korten en gebogen hals, korte, ver naar achteren geplaatste zwempooten, zoodat zij een waggelenden gang hebben, korte vleugels en veelal bonte veeren, waarvan de buitenste een waterdicht opperkleed vormen over het zachte dons. Hoewel men ze vooral in koude gewesten aantreft, ontbreken zij geenszins in de warmere, doch trekken in groote scharen en met luid geschreeuw tegen den zomer naar het noorden en tegen den winter naar het zuiden. Hare broedplaatsen bevinden zich in het noorden, en zij verlaten eerst dan die streek, wanneer het bevrozen water haar aldaar belet, het noodige voedsel te zoeken. Gedurende haren tocht vliegen zij hoog in de lucht in den vorm van een driehoek, wiens hoekpunt bij afwisseling door de oudste mannetjes wordt ingenomen. Met groot geschreeuw strijken zij hier en daar neder en zijn zeer schuw, maar

tevens zeer onnoozel, zoodat zij door list gemakkelijk kunnen gevangen worden. Zij zijn zeer ervaren in het zwemmen en duiken en tevens ongemeen vraatzuchtig; zij leven van dierlijk en van plantaardig voedsel. Het nest der eenden is kunsteloos van bouw. De mannetjes strijden met woede om de wijfjes, en deze verdedigen met ijver het nest en de jongen. Het gekwaak der wijfjes klinkt veel helderder en doordringender dan dat der mannetjes, die een heesch geschreeuw | aanheffen.

staarteend (A. Dofila aenta) in Zuid-Afrika; de lepeleend (A. Clypenta L.) in Europa; de radjaheend (A. Radjoh Gaïn.) in den Molukschen Archipel; de manillaeend (A. Badin Mull) op Celebes; de groote boomeend (A. Dendrocygna major) op het vasteland van Indië; de wit-oogeend (A. Nyroes lived) in Europa; de Kaapsche duikereend (A. Copensis env.) aan de Kaap de Goede Hoop; de brileend (A. Clangrer L.) in Azië en Amerika; de rosébekeend (A. Paposnen) in Chili; de vlierbekeend (A. Membranacca L.) in Australië; de stoombooteend (A. Cinere) in Chili; de eidereend (A. Mollissima L.), in Europa en Amerika; de ijseend (A. Glacucis L.), in de Noordpoolstreken; de groote zee-eend (A. funen L.), in Europa; de zwarte zee-eend (A. Nigra L.), in Noord-Europa en Azië.

Eend in de wapenkunde wordt voorgesteld door een of meer wijfjeseenden, altijd van ter zijde en gewoonlijk in staande of zwemmende houding (zie de afb.). Eéndagsvliegen. Zie Haft. Eendengroen. Zie Eendenkroos.

Eend.

Men heeft een menigte soorten van eenden en men kan deze tot talrijke groepen vereenigen, die zich hoofdzakelijk onderscheiden door de lengte en den vorm van den snavel. Bij de grootste groep, vertegenwoordigd door onze tam me eend en door hare vermoedelijke stammoeder, de wilde eend (A. boschas), is de snavel bijna overal even breed en van voren van een smalle punt voorzien, de kop smal en de hals dun, terwijl de pooten kort zijn. De wilde eend is kleiner, slanker, sierlijker en vlugger dan de tamme; zij vliegt snel, is zeer schuw en broedt zelden op onze breedte. Zeer gezocht wegens haren smaak is ook de zomertaling (A. querquedula L.), die reeds in Augustus en September herwaarts komt, daar zij den guren winter in Italië doorbrengt, en de wintertaling (A. crecca L.), die niet veel grooter is dan een duif. In bijna alle Eendenkooi noemt landen komt een inheemsche taling voor. Voorts men een inrichting, om vermelden wij de bergeend (A. tadorna L.), die wilde eenden te vangen, die door de wet bein onze duinen broedt, de smient (A. Penelope schermd wordt en waaraan de rechten verbonden L.), - de slobeend (A. clypeata L.), die des winters zijn, dat op bepaalden afstand jagen en loopen de overzijde van de Middellandsche Zee bezoekt, verboden is. Zij bestaat uit een ruimen vijver, de krak-eend (A. Caulelasmus strepera), komt door kreupelhout omgeven. Daarin zijn roepvoor in Noord- en Midden-Europa, Azië en Ame- kwaakeenden geplaatst, die de voorbijtrekkende rika, de muskuseend (A. moschata), die in wilde eenden lokken. Zoodra deze zich in den Amerika te huis behoort, de carolina-eend (A. vijver bevinden, verschijnt een daarop afgericht sponsa L.), vaderland Noord-Amerika en de hondje, dat zich naar met netten overdekte watermandarijneend (A. galericulata L.), afkomstig gangen begeeft. De onnoozele wilde eenden zwemvan China en Japan. Dan heeft men nog: de men uit nieuwsgierigheid evenzeer derwaarts. Nu krooneend (A. fuligula rufma) in zuidoost Europa verschijnt de kooiker, en de vreemde gasten vliegen en zuid Siberië; de tafeleend (A. fulihula ferina) verschrikt omhoog; hier worden zij door de netten in Noord-Europa en Noord-Amerika; de krom-belemmerd in hunne vlucht, en daar zij zich nu bekeend (A. adunca L.); de kleine toppereend verder spoeden, geraken zij in de achter de water(A. fuligula officinis) in Noord-Amerika en Japan; | gangen geplaatste fuiken, waar ze door den kooiker de toppereend (A. Munla Lin.) in Noord-Europa gegrepen en meêdoogenloos om hals gebracht woren Noord-Amerika; de Mellerseend (A. Melleri) den. Ook in ons vaderland heeft men hier en in Madagascar; de rosé kopeend (A. Carqophyl- daar zulke verraderlijke inrichtingen; vooral in laren); de vlekbekeend (A. poculichyneher) in die te Schiermonnikoog worden vele vogels geEng.-Indië; de geelbekeend (A. Xanthorhyncha) | vangen.

- of

in Zuid-Afrika; de aussweische eend (A. Lenco- Eendenkroos (Lemna L.) is de naam van phops furit) in den Indischen Archipel; de kopen-een plantengeslacht uit de familie der Lemnawicheend (A. Chaleoptera Kisstiz) in Patagonië; ceeën. Het wordt in ons land door een 5-tal soorde donkere eend (A. obscuri) in Noord-Amerika; de ten vertegenwoordigd, die aan de oppervlakte kuifeend (A. cristata) in Noord-Europa en Noord- van stilstaande wateren leven, en onderscheidt Amerika; de boneraneend (A. Prothoma generis) zich door bladachtig verbreede stengelleden zonin Normandie; de bylesburyeend (A. Buckingha- der bladeren, die van onderen van worteltjes voormenis) in Engeland; de pekingeend (A. sirensis) zien zijn, door weinig in het oogloopende bloein China; de zweedsche eend (A. Coemeescens) in men, die aan den rand dier stengelleden uit een Zweden; de kwakereend (A. Minutu) wordt veel spleet voorkomen, en door een éénhokkige, gebruikt als lokvogel in eendenkooien; de rood- veelzadige doosvrucht. De planten zijn eenhuizig, bekboomeend (A. Dendrocyena automnolis) in Bra- en doorgaans vindt men op een van deze 2 mannezilië; de zwartbekboomeend (A. Dendrocymaboren lijke bloemen en 1 vrouwelijke bloem, te zamen L.) in de Antillen; het meeuwtje (A. Dendrocygna omgeven door een vliezige scheede. Bij elk der eerviduvea) in Suriname; de kasatraeend (A. Ta- ste heeft men slechts één meeldraad, bij de laatste dorna cosorco) in Zuid-Afrika; de buhanaeend slechts één stamper. Het eendenkroos dient tot (A. Bahamenis) in Suriname en Brazilië; de Pijl- voedsel van jonge watervogels, van varkens en