Page images
PDF
EPUB

29

naturae viribus, non deorum, estque in ea iste quasi consensus, quam бvμñáðεav Graeci vocant; sed ea, quo sua sponte maior est, eo minus divina ratione fieri existimanda est. 12 Illa autem, quae Carneades adferebat, quem ad modum dissolvitis? si nullum corpus immortale sit, nullum esse corpus 5 sempiternum; corpus autem immortale nullum esse, ne individuum quidem, nec quod dirimi distrahive non possit. Cumque omne animal patibilem naturam habeat, nullum est eorum, quod effugiat accipiendi aliquid extrinsecus, id est quasi ferendi et patiendi, necessitatem, et, si omne animal tale est, 10 immortale nullum est. Ergo itidem, si omne animal secari ac dividi potest, nullum est eorum individuum, nullum aeternum; atqui omne animal ad accipiendam vim externam et ferendam paratum est; mortale igitur omne animal et disso

1. naturae viribus für suis viribus, wegen des folgenden deorum, um den Gegensatz schärfer hervorzuheben.

3. eo minus existimanda est. Der Akademiker stellt Behauptung gegen Behauptung. Hatte doch der Stoiker II, 32 mit Plato nachgewiesen, daß gerade die sich selbst bewegende und erhaltende Kraft der Natur ihre Göttlichkeit offenbare.

Kap. 12. § 29-34. Beweise des Karneades, daß kein körperliches und empfindendes Wesen ewig und demnach auch die Welt der Stoiker nicht Gott sein könne.

4. Carneades, s. Einl. § 21.

5. si nullum corpus etc. Man vermißt in diesen Schlußreihen die Beziehung auf die Gottheit, während man dieselbe bei Sext. Emp. IX, 180, welcher aus derselben Quelle wie Cicero schöpft, direkt ausgesprochen findet.

6. ne individuum quidem. Die Form des Syllogismus ist gestört. Aus der Teilbarkeit der Körper hätte, wie bei Sext. 180, auf die Zerstörbarkeit derselben gescalossen werden sollen. Das Versäumte wird am unrechten Orte nachgeholt mit dem Satze: Ergo aeternum. S. d. Anmerk.

7. Cumque da ferner', que einen

neuen Syllogismus anreihend. Ähnlich I, 24: Quodque.

8. patibilem. Wegen der aktiven Bedeutung dieses Worts s. II, 98 z. insatiabilis.

eorum, als wenn voraufginge omnia animalia. Vgl. Tusc. IV, 65: in tota ratione ea, quae pertinet ad animi perturbationem, una res videtur causam continere, omnes eas esse in nostra potestate.

9. quasi ferendi et patiendi. Quasi, weil die folgenden Ausdrücke zur Bezeichnung des allgemeinen Begriffes der Passivität nicht in gleicher Weise gebräuchlich waren wie das griechische πάσχειν. Acad. I, 26: partes accipiendi et quasi patiendi. Wegen dieses quasi bei Übersetzungen vgl. noch I, 113: quasi titillatio, III, 28: quasi consensus. Wie die Stoiker diesen Einwurf zurückweisen würden, sieht man aus II, 31 und 35.

[ocr errors]

11. Ergo aeternum. Dieser Gedanke, welcher zum ersten Syllogismus gehört, ist hier unpassend eingeschoben. Es entging Cicero, wie auch das Ende des Paragraphen zeigt, daß beide Schlußreihen auseinander zu halten waren. Zum Gedanken vgl. Tusc. I, 71: est enim interitus quasi discessus et secretio et diremptus earum partium, quae ante interitum iunctione aliqua tenebantur.

lubile et dividuum sit necesse est. Ut enim, si omnis cera 30 commutabilis esset, nihil esset cereum, quod commutari non posset, item nihil argenteum, nihil aeneum, si commutabilis esset natura argenti et aeris: similiter igitur, si ea [omnia 5 quae sunt], e quibus cuncta constant, mutabilia sunt, nullum corpus esse potest non mutabile; mutabilia autem sunt illa, ex quibus omnia constant, ut vobis videtur; omne igitur corpus mutabile est. At si esset corpus aliquod immortale, non esset omne mutabile; ita efficitur, ut omne corpus mortale 10 sit. Etenim omne corpus aut aqua aut aër aut ignis aut terra est aut id, quod est concretum ex his aut ex aliqua parte eorum; horum autem nihil est, quin intereat. Nam et ter- 31 renum omne dividitur, et umor ita mollis est, ut facile premi collidique possit; ignis vero et aër omni pulsu facillime pellitur 15 naturaque cedens est maxume et dissupabilis. Praetereaque omnia haec tum intereunt, cum in naturam aliam convertuntur, quod fit, cum terra in aquam se vertit, et cum ex aqua oritur aër, ex aëre aether, cumque eadem vicissim retro commeant. Quodsi ea intereunt, e quibus constat omne animal, 20 nullum est animal sempiternum. Et ut haec omittamus, tamen animal nullum inveniri potest, quod neque natum umquam sit et semper sit futurum. Omne enim animal sensus habet; sentit igitur et calida et frigida et dulcia et amara nec potest ullo sensu iucunda accipere, non accipere contraria; si igitur 25 voluptatis sensum capit, doloris etiam capit; quod autem dolorem accipit, id accipiat etiam interitum necesse est; omne igitur animal confitendum est esse mortale. Praeterea, si quid est, quod 33

[blocks in formation]

mehr Recht in diesem Übergange der Elemente nur einen Wechsel der Gestalt der Urstoffe, nicht aber einen Untergang der letzteren.

17. terra in aquam se vertit etc. S. die Ausführungen des Balbus II, 84.

24. non accipere' ohne zugleich. Dieser Syllogismus, welcher mit den Worten aeternum est in § 33 endet, berührt sich nahe mit dem in § 29: Cumque etc. Beide wären besser verbunden worden.

26. id accipiat etiam interitum. Jede Empfindung ist eine Veränderung der Seele, die schmerzliche Empfindung eine Veränderung zum Schlechteren (ἐπὶ τὸ χεῖρον μεταβολή), welche in ihren äußersten Konsequenzen zur Vernichtung führen muß. Sext. Emp. IX, 139 flg.

27. Praeterea etc. Dasselbe Argument in negativer Form.

13

32

nec voluptatem sentiat nec dolorem, id animal esse non potest; sin autem quid animal est, id illa necesse est sentiat; et, quod ea sentit, non potest esse aeternum; et omne animal sentit; nullum igitur animal aeternum est. Praeterea nullum potest esse animal, in quo non et appetitio sit et 5 declinatio naturalis; appetuntur autem, quae secundum naturam sunt, declinantur contraria; et omne animal appetit quaedam et fugit a quibusdam; quod autem refugit, id contra naturam est, et, quod est contra naturam, id habet vim interimendi; 34 omne ergo animal intereat necesse est. Innumerabilia sunt, 10 ex quibus effici cogique possit nihil esse, quod sensum habeat, quin id intereat; etenim ea ipsa, quae sentiuntur, ut frigus, ut calor, ut voluptas, ut dolor, ut cetera, cum amplificata sunt, interimunt; nec ullum animal est sine sensu; nullum 14 igitur animal aeternum est. Etenim aut simplex est natura 15 animantis, ut vel terrena sit vel ignea vel animalis vel umida (quod quale sit, ne intellegi quidem potest), aut concreta ex pluribus naturis, quarum suum quaeque locum habeat, quo naturae vi feratur, alia infimum, alia summum, alia medium. Haec ad quoddam tempus cohaerere possunt, semper autem 20 nullo modo possunt; necesse est enim in suum quaeque locum natura rapiatur. Nullum igitur animal est sempiternum.

35

Sed omnia vestri, Balbe, solent ad igneam vim referre Heraclitum, ut opinor, sequentes, quem ipsum non omnes

1. id animal esse non potest. Sext. Εmp. ΙΧ, 142: τὸ γὰρ ζῶον τοῦ μὴ ζώου οὐκ ἄλλῳ τινὶ διαφέρει ἤ τῷ αἰσθάνεσθαι.

3. et omne animal sentit 'nun aber. Über et in der propositio minor des Syllogismus 8. I, 110 z. et deus vester. Negativ: nec, wie im folgenden Paragraphen nec ullum animal. Vgl. II, 21: nec mundo quicquam melius.

5. appetitio et declinatio, s. II, 33 flg.

10. intereat necesse est. Aus den obigen Prämissen konnte nur geschlossen werden interire potest.

Innumerabilia sunt aeternum est. Eine wenig modifizierte Wiederholung des Argumentes in § 32.

12. quin id, s. z. II, 24.
15. Etenim, s. z. II, 16.

17. quod quale sit: apvyóv koti nai loyov (Sext. Emp. IX, 180). Ein solches lebendes Wesen aber

kann sich Cotta ebenso wie Velleius (I, 36) nicht vorstellen.

ex pluribus naturis. Über die Bedeutung von natura s. I, 22.

19. naturae vi, die Naturkraft, wie sie jedem einzelnen der Elemente in besonderer Form innewohnt. S. II, 44; 116 flg.

§ 35-37. Das Feuer ist mit nichten das göttliche Princip.

24. Heraclitum sequentes (S. z. I, 74). Aus Feuer entstehen nach Heraclit alle Dinge, die Welt ist ihm ein ewiges stufenweise sich entzündendes und wieder verlöschendes Feuer. Der Einfluß Heraclits auf die Stoiker ist unverkennbar.

non omnes interpretantur uno modo. Die Stoiker haben öfters die Schriften Heraclits kommentiert, so Kleanthes (Diog. Laert. VII, 154) und Aristo von Chius, ein Schüler Zenos (Diog. IX, 5).

interpretantur uno modo; qui quoniam quid diceret intellegi noluit, omittamus; vos autem ita dicitis, omnem vim esse igneam, itaque et animantes, cum calor defecerit, tum interire, et in omni natura rerum id vivere, id vigere, quod caleat. 5 Ego autem non intellego, quo modo calore exstincto corpora intereant, non intereant umore aut spiritu amisso, praesertim cum intereant etiam nimio calore. Quam ob rem id 36 quidem commune est de calido; verum tamen videamus exitum. Ita vultis, opinor, nihil esse animal extrinsecus, in natura 10 atque mundo, praeter ignem. Qui magis quam praeter animam, unde animantium quoque constet animus, ex quo animal dicitur? Quo modo autem hoc, quasi concedatur, sumitis, nihil esse animum nisi ignem? probabilius enim videtur tale quiddam esse animum, ut sit ex igni atque anima temperatum. 15 Quodsi ignis ex sese ipse animal est nulla se alia admiscente natura, quoniam is, cum inest in corporibus nostris, efficit, ut sentiamus, non potest ipse esse sine sensu. Rursus eadem dici possunt: Quidquid est enim, quod sensum habeat, id necesse est sentiat et voluptatem et dolorem; ad quem autem 20 dolor veniat, ad eundem etiam interitum venire. Ita fit, ut ne ignem quidem efficere possitis aeternum. Quid enim? non 37 eisdem vobis placet omnem ignem pastus indigere nec permanere ullo modo posse, nisi alatur? ali autem solem, lunam, reliqua astra aquis, alia dulcibus, alia marinis? Eamque 25 causam Cleanthes adfert, cur se sol referat nec longius progrediatur solstitiali orbi itemque brumali, ne longius discedat a cibo. Hoc totum quale sit, mox; nunc autem conclu

1. qui

[ocr errors]
[ocr errors][merged small]

quae perciperentur.

intellegi noluit, s. z. I, 74.
2. vim sc. vitalem. S. II, 24.
4. id vivere 'nur das

8. commune est de calido. Was von der Wärme gesagt ist, gilt in gleicher Weise von der Feuchtigkeit, der Luft etc. Wegen de s. I, 19 z. de divinatione.

exitum das Resultat'. Vgl. I, 104. 9. animal extrinsecus = extra corpus nostrum, wie der folgende erklärende Zusatz in natura atque mundo zeigt. — animal' Lebendiges'.

[ocr errors]

11. unde constet animus, die populäre Ansicht, welche auch viele Philosophen vertreten.

14. ex igni atque anima temperatum. Ebendies ist aber die Ansicht der Stoiker. Die Seele ist

[blocks in formation]

datur illud: quod interire possit, id aeternum non esse natura; ignem autem interiturum esse, nisi alatur; non esse igitur natura ignem sempiternum.

15 Qualem autem deum intellegere nos

38

possumus nulla virtute praeditum? Quid enim? prudentiamne deo tribuemus, 5 quae constat ex scientia rerum bonarum et malarum et nec bonarum nec malarum? Cui mali nihil est nec esse potest, quid huic opus est dilectu bonorum et malorum? quid autem ratione? quid intellegentia? quibus utimur ad eam rem, ut apertis obscura adsequamur; at obscurum deo nihil potest 10 esse. Nam iustitia, quae suum cuique distribuit, quid pertinet ad deos? hominum enim societas et communitas, ut vos dicitis, iustitiam procreavit. Temperantia autem constat ex praetermittendis voluptatibus corporis, cui si locus in caelo est, est etiam voluptatibus. Nam fortis deus intellegi qui 15 potest? in dolore? an in labore? an in periculo? quorum 39 deum nihil attingit. Nec ratione igitur utentem nec virtute

göttlichen Vorsehung,

welcher

nicht mehr erhalten ist. Wegen der Ellipse des Verb. dicendi s. I, 19 z. longum est ad omnia.

Kap. 15. 38. Die Tugenden sind unvereinbar mit dem Wesen Gottes; einen Gott aber ohne Tugend kann man sich unmöglich vorstellen. (Vgl. I, 110.)

4. intellegere, 8. z. I, 21.

5. prudentiamne deo tribuemus. Dieselbe Beweisführung bei Sext. Emp. IX, 152 flg. Das Fehlerhafte in dieser Argumentation liegt darin, daß die göttliche Weltvernunft nach menschlichen Verhältnissen beurteilt wird, bei der, da ihre Kräfte ohne Widerstreit mit der größten Gesetzmäßigkeit wirken, von einzelnen Tugenden nicht die Rede sein kann, wenn dieselbe auch das absolut Gute, die summa virtus, in sich darstellt (S. II, 39).

6. constat ex 'besteht in, beruht auf'. Tusc. IV, 81: eorum vitia constant e falsis opinionibus. De orat. I, 83: eloquentia ex bene dicendi scientia constat.

nec bonarum nec malarum, der adiάpogα. S. I, 16 z. interesse plurimum. Dieselben stoischen Defini

tionen der vier Kardinaltugenden findet man de fin. V, 67.

11. quid pertinet ad deos? Was die Stoiker hierauf entgegnen würden, ersieht man aus II, 154: est enim mundus quasi communis deorum atque hominum domus. Wegen Nam s. z. I, 27.

12. ut vos dicitis. Das ist nicht die wahre Ansicht der Stoiker, wie man schon aus ihrer Definition der pietas I, 116 sehen kann: est enim pietas iustitia adversum deos. Die Gemeinschaft zwischen Gott und den Menschen ist die ursprüngliche, folglich kann nicht das gesellige Leben die Gerechtigkeit geschaffen haben, wenn dasselbe auch auf dieser beruht. (de off. I, 20)

16. quorum deum nihil attingit. Über diese Form der Widerlegung s. I, 29 z. quas perspicuum est.

§ 39-64. Angenommen, daß die Welt wirklich Gott sei, so ist es ungereimt, daneben eine Fülle anderer Götter bestehen zu lassen, wie die Stoiker thun. Wie widersprechend und unhaltbar die Ansichten in mythologischen Dingen sind, wird von Cotta in einem längeren Exkurse nachgewiesen.

« PreviousContinue »