Page images
PDF
EPUB

Phaedro nihil elegantius, nihil humanius; sed stomachabatur senex, si quid asperius dixeram, cum Epicurus Aristotelem vexarit contumeliosissime, Phaedoni Socratico turpissime male dixerit, Metrodori, sodalis sui, fratrem, Timocratem, quia nescio quid in philosophia dissentiret, totis voluminibus con- 5 ciderit, in Democritum ipsum, quem secutus est, fuerit ingratus, Nausiphanem, magistrum suum, a quo non nihil 34 didicerat, tam male acceperit. Zeno quidem non eos solum, qui tum erant, Apollodorum, Silum, ceteros, figebat maledictis, sed Socratem ipsum, parentem philosophiae, Latino verbo 10 utens scurram Atticum fuisse dicebat, Chrysippum numquam 94 nisi Chrysippam vocabat. Tu ipse paulo ante cum tamquam senatum philosophorum recitares, summos viros desipere, delirare, dementes esse dicebas. Quorum si nemo verum vidit de natura deorum, verendum est, ne nulla sit omnino. Nam 15 ista, quae vos dicitis, sunt tota commenticia, vix digna lucubratione anicularum; non enim sentitis, quam multa vobis suscipienda sint, si impetraritis, ut concedamus eandem hominum esse et deorum figuram. Omnis cultus et curatio corporis erit eadem adhibenda deo, quae adhibetur homini, 20

[blocks in formation]

3. vexarit contumeliosissime. Diog. Laert. X, 8: καὶ Ἀριστοτέλην (ἐκάλει Επίκουρος) ἄσωτον, καταφαγόντα τὴν πατρῴαν οὐσίαν, στρατεύεσθαι καὶ φαρμακοπωλεῖν.

Phaedo aus Elis, kam als Kriegsgefangener nach Athen, wo er von Alcibiades und Kriton losgekauft, ein eifriger Anhänger des Sokrates wurde. Platons Dialog über die Unsterblichkeit der Seele ist nach ihm benannt.

4. Timocrates, ein Schüler Epikurs, der sich jedoch später mit ihm in einen erbitterten litterarischen Kampf einließ. Über die Meinungsverschiedenheit zwischen beiden 8. § 113.

5. nescio quid 'unbedeutend'.

6. Democritum. De fin. I, 21: Democritum, laudatum a ceteris, ab hoc, qui eum unum secutus esset, nollem vituperatum. Vgl. § 73.

7. Nausiphanem, s. § 73.
8.male acceperit,wie unser schlecht

machen', ein Ausdruck der Umgangssprache.

9. Apollodorus, Silus, weiter nicht bekannt.

11.scurram=yeλwτолоιóv, mit Beziehung auf den feinen Spott und die bekannte Ironie des Sokrates, die Epikur verurteilt.

12. Chrysippam. So wird von Aristoph. Nub. 679 Kledóvvuos spottend Κλεωνύμη genannt, der Scholiast bemerkt dazu ὡς γυναικιζόμενος. Epikur will mit diesem Ausdrucke die wortreiche Weitschweifigkeit des Chrysippus geißeln.

13. senatum - recitares, stehender Ausdruck vom Verlesen der Senatorenliste durch den Censor.

16. vix digna lucubratione anicularum nicht einmal für die Spinnstube alter Weiber gut genug'. Liv. I, 57, 9: Lucretiam nocte sera deditam lanae inter lucubrantes ancillas inveniunt.

18. suscipienda sint, wieviel ihr auf euch nehmen müßt, d. h. wie viele Zugeständnisse ihr zu machen genötigt seid.

20. quae adhibetur homini. Der Dativ statt a mit dem Ablat. beim

ingressus, cursus, accubitio, inclinatio, sessio, comprehensio, ad extremum etiam sermo et oratio; nam quod et mares deos 95 et feminas esse dicitis, quid sequatur, videtis. Equidem mirari satis non possum, unde ad istas opiniones vester ille princeps 5 venerit. Sed clamare non desinitis retinendum hoc esse, deus ut beatus immortalisque sit. Quid autem obstat, quo minus sit beatus, si non sit bipes? aut ista, sive beatitas sive beatitudo dicenda est (utrumque omnino durum, sed usu mollienda nobis verba sunt), verum ea, quaecumque est, cur aut in 10 solem illum aut in hunc mundum aut in aliquam mentem aeternam figura membrisque corporis vacuam cadere non potest? Nihil aliud dicis nisi: 'Numquam vidi solem aut mun- 96 dum beatum'. Quid? mundum praeter hunc umquamne vidisti? Negabis. Cur igitur non sescenta milia esse mundorum, sed 15 innumerabilia ausus es dicere? Ratio docuit. Ergo hoc te ratio non docebit, cum praestantissima natura quaeratur, eaque beata et aeterna, quae sola divina natura est, ut immortalitate vincamur ab ea natura, sic animi praestantia vinci, atque ut animi, item corporis? Cur igitur, cum ceteris rebus 20 inferiores simus, forma pares sumus? ad similitudinem enim 35 deorum propius accedebat humana virtus quam figura. An 97 quicquam tam puerile dici potest (ut eundem locum diutius

[blocks in formation]

7. beatitas sive beatitudo. Statt dieser Neubildung gebraucht Cicero sonst das substantivierte Neutrum beatum (Tusc. V, 45; de fin. V, 84) oder vita beata (§ 113). Wegen ista s. z. II, 3.

8. omnino, s. z. § 12.

usu mollienda sunt. Vgl. Acad. I, 27: qualitate (faciamus enim tractando usitatius hoc verbum et contritius). Die späteren Schriftsteller haben in der That die Worte beatitas und beatitudo unbeanstandet beibehalten.

9. verum nimmt wie sed nach der Parenthese den unterbrochenen Gedanken wieder auf.

17. quae sola = qualis sola.
19. ut item, s. z. § 3.

CICERO, DE NATURA DEORUM.

21. accedebat. Das Imperfectum, um den Inhalt des Satzes als das Resultat früherer Betrachtung zu bezeichnen (Ratio docuit). Vgl. § 98: videbas, § 100: Habebam.

humana virtus. Dieser Gedanke ist stoisch. Vgl. II, 153.

An quicquam vidimus? Diese

Der

beiden Sätze unterbrechen in auf-
fälliger Weise den Fortgang der
Gedanken. Mayor läßt deshalb,
nach dem Vorgange von Bake,
dieselben in § 88 nach den Worten
etiam rideri te putares folgen.
Obgleich man nicht leugnen kann,
daß sie dort besser am Platze
sind als hier, so erscheint dennoch
die Umstellung bedenklich.
in diesen Sätzen ausgesprochene
Gedanke wird vorbereitet durch
§ 96: Numquam vidi solem aut mun-
dum beatum. Daß es sich im all-
gemeinen um eine Wiederholung
von etwas schon Gesagtem handelt,
wird ausgesprochen durch die
Worte: ut eundem locum diutius
urgeam, eine Bemerkung, die in
§ 88 weniger passend erscheinen
würde. Wir haben hier eine ähn-

6

urgeam), quam si ea genera beluarum, quae in rubro mari Indiave gignuntur, nulla esse dicamus? Atqui ne curiosissimi quidem homines exquirendo audire tam multa possunt, quam sunt multa, quae terra, mari, paludibus, fluminibus exsistunt; quae negemus esse, quia numquam vidimus? Ipsa vero quam 5 nihil ad rem pertinet, quae vos delectat maxime, similitudo! Quid? canis nonne similis lupo? atque, ut Ennius,

Simia quam similis, turpissuma bestia, nobis!

at mores in utroque dispares. Elephanto beluarum nulla 98 prudentior; at figura quae vastior? De bestiis loquor; quid? 10 inter ipsos homines nonne et simillimis formis dispares mores et moribus paribus figura dissimilis? Etenim si semel, Vellei, suscipimus genus hoc argumenti, attende, quo serpat. Tu enim sumebas nisi in hominis figura rationem inesse non posse; sumet alius nisi in terrestri, nisi in eo, qui natus 15 sit, nisi in eo, qui adoleverit, nisi in eo, qui didicerit, nisi in eo, qui ex animo constet et corpore caduco et infirmo, postremo nisi in homine atque mortali. Quodsi in omnibus his rebus obsistis, quid est, quod te forma una conturbet? His enim omnibus, quae proposui, adiunctis in homine ra- 20 tionem esse et mentem videbas; quibus detractis deum tamen nosse te dicis, modo liniamenta maneant. Hoc est non con99 siderare, sed quasi sortiri, quid loquare. Nisi forte ne hoc quidem attendis, non modo in homine, sed etiam in arbore,

liche Nachlässigkeit der Komposition wie in § 30.

2. curiosissimi, s. z. § 10.

4. terra, mari, paludibus. Dergleichen Ablat. loci finden sich bei Cicero selten, sie gehören mehr der Dichtersprache an. De fin. V, 9: Natura sic ab iis investigata est, ut nulla pars caelo, mari, terra, ut poetice loquar, praetermissa sit. Vgl. jedoch II, 95: bonis domiciliis.

7. Ennius, geb. zu Rudiae in Calabrien, 239-169 v. Chr. Außer seinem Hauptwerke den_Annalen schrieb er Tragödien, Komödien und saturae, Kompositionen von Gedichten vermischten Inhaltes in mannigfaltigen Metren. Aus einer solchen satura scheint das nachfolgende Citat zu sein. S. Vahlen, Ennii poes. rel. p. 162.

13. argumenti = argumentationis. quo serpat wohin das führt', wie III, 51; 52.

[blocks in formation]

18. Quodsi etc. Gedankengang: Um die Ansicht von der menschenähnlichen Gestalt der Götter aufrecht zu erhalten, verwickelst du dich in Widersprüche; du sagst, die Vernunft finde sich nur in Menschengestalt. Mit demselben Rechte kann jemand behaupten, nur in der Menschengestalt mit ihren Mängeln und Schwächen. Denn trotz dieser bleibt der Mensch das vernunftbegabte Wesen. Wenn du aber jene bei den Göttern in Abzug bringst, so sieht man nicht ein, weshalb du willkürlich allein an der Gestalt, wenn auch nur in ihren allgemeinsten Umrissen, festhältst.

23. sortiri, quid loquare. Ähnlich Xen. Cyrop. I, 6, 46: ovτos i ἀνθρωπίνη σοφία οὐδὲν μᾶλλον οἶδε τὸ ἄριστον αἱρεῖσθαι ἢ εἰ κληρούμε νος, ὅτι λάχοι, τοῦτό τις πράττοι.

100

quicquid supervacaneum sit aut usum non habeat, obstare. Quam molestum est uno digito plus habere! Quid ita? Quia nec ad speciem nec ad usum alium quinque desiderant. Tuus autem deus non digito uno redundat, sed capite, collo, cer5 vicibus, lateribus, alvo, tergo, poplitibus, manibus, pedibus, feminibus, cruribus. Si, ut immortalis sit, quid haec ad vitam membra pertinent? quid ipsa facies? Magis illa, cerebrum, cor, pulmones, iecur; haec enim sunt domicilia vitae; oris 36 quidem habitus ad vitae firmitatem nihil pertinet. Et eos, 10 vituperabas, qui ex operibus magnificis atque praeclaris, cum ipsum mundum, cum eius membra, caelum, terras, maria, cumque horum insignia, solem, lunam stellasque, vidissent, cumque temporum maturitates, mutationes vicissitudinesque cognovissent, suspicati essent aliquam excellentem esse prae15 stantemque naturam, quae haec effecisset, moveret, regeret, gubernaret. Qui etiamsi aberrant a coniectura, video tamen, quid sequantur; tu quod opus tandem magnum et egregium habes, quod effectum divina mente videatur, ex quo esse deos suspicere? Habebam, inquis, in animo insitam informationem 20 quandam dei. Et barbati quidem Iovis, galeatae Minervae; num igitur esse tales putas? imperitorum, qui non membra sed usum etiam membrorum.

2. uno digito, Ablat. mens. Quid ita? sc. molestum est. ad speciem, s. z. I, 1.

4. digito uno redundat. Dieser Vorwurf gegen die Epikureer ist insofern ungerecht, als diese die Götter ihre Glieder in Wirklichkeit gebrauchen lassen, wenn auch nicht zur Thätigkeit, so doch zur Befriedigung ihrer Lust.

6. Si, dazu ist aus dem redundat der vorhergehenden Periode ein allgemeines habet zu ergänzen. Vgl. § 22 z. Si, ut deus.

9. vitae firmitatem 'Lebensdauer'. Et,s. §93 z.Et soletis queri-Wegen der Parteinahme des Redners für die Stoiker s. Einl. § 19.

11. ipsum mundum, wegen ipse 8. z. § 37.

13.temporum maturitates das rechtzeitige Eintreten der Jahreszeiten', wie II, 155. Nägelsb. L. St. 47, 1.

16. aberrant a coniectura, so die Hdschr. Dieselbe Wendung noch Phil. XII, 23, ad Att. XIV, 22, 1. Diejenigen, die die Präposition

Quanto melius haec vulgus 101
solum hominis deo tribuant,
Dant enim arcum,
Dant enim arcum, sagittas,

[blocks in formation]

hastam, clipeum, fuscinam, fulmen, et si, actiones quae sint deorum, non vident, nihil agentem tamen deum non queunt cogitare. Ipsi, qui irridentur, Aegyptii nullam beluam nisi ob aliquam utilitatem, quam ex ea caperent, consecraverunt; velut ibes maximam vim serpentium conficiunt, cum sint aves 5 excelsae, cruribus rigidis, corneo proceroque rostro; avertunt pestem ab Aegypto, cum volucres angues ex vastitate Libyae vento Africo invectas interficiunt atque consumunt; ex quo fit, ut illae nec morsu vivae noceant nec odore mortuae. Possum de ichneumonum utilitate, de crocodilorum, de faelium 10 dicere, sed nolo esse longus. Ita concludam, tamen beluas a barbaris propter beneficium consecratas, vestrorum deorum non modo beneficium nullum exstare, sed ne factum quidem 102 omnino. Nihil habet, inquit, negotii. Profecto Epicurus quasi 37 pueri delicati nihil cessatione melius existimat. At ipsi tamen 15 pueri, etiam cum cessant, exercitatione aliqua ludicra delectantur; deum sic feriatum volumus cessatione torpere, ut, si se commoverit, vereamur, ne beatus esse non possit? Haec oratio non modo deos spoliat motu et actione divina, sed etiam homines inertes efficit, siquidem agens aliquid ne deus 20 quidem esse beatus potest.

103

Verum sit sane, ut vultis, deus effigies hominis et imago; quod eius est domicilium? quae sedes? qui locus? quae deinde

[blocks in formation]
« PreviousContinue »