Page images
PDF
EPUB

edidit Frick, Seckendorfii interpres, multo accuratius simul cum Conventus decreto et cum variis editionis Lutheri ac codicis msc. Onoldensis lectionibus exscripsit Weber 1. c. T. I. Append. I.

4) Qui conscripti per Theologos Vitebergenses, ut mandatum erat, et Torgaviae d. dominica Oculi Electori traditi, quum hucusque latuissent, iidem ac Suobacenses existimati sunt. Dubiis jam a Bertramo [Hall. Anzeigen. 786. p. 447.] et Webero [1. c. T. I. p. 16 ss.] motis, Foerstemann ipsos articulos in tabulario Vimariensi invenit ac publici juris fecit, [in 1. c. T. I. p. 66 ss. cf. p. 40 ss.] qui quidem secundae modo Confessionis Augustanae parti praeeuntes a Suobacensibus prorsus discrepant.

5) Caesaris ad Joannem Sax. literae: (Weber. T. I. p. 4. Förftemann. T. I. p. 7 s.),,Furter wie der irrung vnd zwispalt halben in dem hailigen glauben vnd der Chriftlichen Religion gehandelt vnd beschlossen werden mug vnd solle : vnd vleis anzukeren alle ains yeglichen gutbedunken: opinion vnd mahnung zwischen vns selbs in liebe vnd gutlichkeit zuhoren: zuuerstehen : zu erwegen: die zu ainer ainigen Chriftlichen warhait zu brengen vnd zuuergleichen. alles so zu baiden tailen nit recht ist aufgelegt over gehandelt abzus thun: Durch vns alle ain ainige vnd ware Religion anzunemen vnd zu halten: vnd wie wir alle unter ainem Christo sein vnd streiten: also alle in ainer gemainschaft kirchen vnd ainigkait zu leben." Cf. Conf. Aug. praef. v. 2-4. Propositio Comitiorum: (Chytraeus, I. c. ed. Fref. 578. p. 53 sqq. Müller, 1. c. p. 565.) ,,Ganz freundlich vnd gnädiglich vnd mit höchstem Fleiß vnd Ernst begehrend, Churfürst, Fürsten vnd die gemeinen Ständte wollen in dem allen jein Gutbedünken, Opinion vnd Mainung, auch Mißbrauch halber zu Deutsch vnd Latein in Schrift ftellen vnd überantwortten." Cf. Conf. Aug. praef. v. 6.

6) Joannes Saxo ad Lutherum:,,Vnnd ift vnser genedigs begernn, Ir wollet dieselbenn (articulos Confessionis) weiter zu vbersehen vnnd Zubewegen vnbeschwert sein vnd wo es euch dermassen gefellig aber ichtwas daruon, ader darzuzusehen bedechtet, das wollet also darneben vorzaichen, do mit man alsdann gefaft vnd geschickt seyn muge, vnnd vns dieselben alsdann bey diesem boten woll verwarrt vnd verpetschafft vnuerzuglich wiederumb anher schicken. Aufpurg, mitw. n. Jubilate." Lutherus rescripsit: Ich hab M. Philippsen Apologia vber lesen, die gefellet mir faft wol, vnd weis nichts dran zu beffern noch endern, wurde sich auch nicht schicken, denn ich so sanfft vnd leise nicht tretten fan. Christus vnser herr helffe, das sie viel und grosse frucht schaffe, wie wir hoffen vnd bitten Amen. (Coburgi) Am Sont. Cantate. 1530. Cod. msc. tabularii Vimar. v. Weber. T. 1. p. 29. Förstemann. T. I. p. 191. de Wette T. IV. p. 17.

§. 2.

Exemplum Germanico sermone conscriptum in tabulario Imperii Moguntino depositum est. Caesar quum typis excudi Confessionem vetuisset), clandestinis studiis publici juris statim facta eodemque anno quinquies repetita est"). Quae cum exempla fide non satis digna viderentur, Melanchthon, Comitiis nondum dimissis 3), e codice msc. bonae fidei formulam Germanicam [Latinamque] edidit), quae in Lutheri totiusque ecclesiae usus adhibita, in singula doctrinae Corpora recepta) atque in Conventu Numburgensi Calendis Febr. a. 1561. nominibus Ordinum evangelicorum signisque corroborata est). At obsolescente Melanchthonis auctoritate lectionumque rumore variarum increbescente, Joachimus II. Coelestini ac Zochii opera a. 1566. exemplum Moguntinum describendum curavit et Cor

pori doctrinae Brandenburgico a. 1572. inseruit, idemque Augustus Saxo a. 1576. exsignatum ab Electore Moguntino imploravit Libroque Concordiae suppeditavit ). Exinde omnibus in terris, quae Librum Concordiae adoptaverant, recensio Melanchthonica obliterabatur. Webero) autem quum inspiciendi tabularii Moguntini opportunitas oblata esset, apparuit, quod Pfaffius) jam professus erat, surdis fabulam narrans, exemplum Moguntinum neutiquam ingenuum, sed descriptam modo formulam, mendis redundantem, in actis Comitiorum descriptis exsistere, primum vero exemplum Principum nominibus insignitum in tabularii indice, a. 1543. exhibito, jam desiderari 1o).

1) Brüc [Förftemann, Archiv p. 55:],,Vnnd ist darnach als balt burch gemeltena pfalzgrafen als aus beuelich kah. Mat. bei den funf Churfurst furftenn vnd botschafften der Stete gesonnen worden, das sy das ist vorlesene betenthnus nit woltenn ane kay. Mat. vorwiffenn, In Druck komen laßenn."

2) Anzeigung vnd bekantnus des Glaubens vnnd der lere, so die adpellierenden Stende Keh. Maieftet auff yezigen tag zu Augs,öberantwurt habend.M.D.XXX. 4. Hanc dialecto Suevica conscriptam editionem quatuor seculae sunt; accessit diligentius et oratione quidem Saxonum exhibita: Anzeigung vnd Bekentniß des Glaubens vnd d. Lere, so die Adpellirenden Stende Key. Maieftet, auff isigen tag zu Augsp. vberantwrit. haben. M. D. XXX. repetiit Zeidler: Des Chrw. H. D. Lutheri Bücher 2c. Hal. 702. f. p. 346 - 363.

3) Pistorius a. 1561, Philippo Cattorum Principi:,,Weil ich gehort Das E. f. g. fo vleißig nach einem exemplar d. A. C. ersuchen lasst: das gemes dem feie, so A. 1530 der key. Mtt. vberliefert - Der vnnuße rede vnnserer wiedersacher zuuorkommenn, da sie außgebenn. sie seie nicht ießunder bei vnns, als sie fey. Mitt, vbergebenn. Nun hab ich zwej exemplarienn ein lateinisch vnnd deutsches, des allerersten Drucks zu Wittembergk. jnn der quart gedruckt. so ghen Augspurgk noch im werenden Reichstage komenn, vnnd wie ich deßmols von Doctor Brudenn. auch eben derselben exemplare. nach dem schriftlichen vbergebenn. der key. Mtt. egliche exemplaria vberschickt. vund dem schriftlichen gannt gemas lauten fell." Kuchelbecker, Analecta Hass. Marb. 732. Collect. XII. p. 441 sq. Weber, T. II. p. 12.

4) Confessio fidei exhibita Invictiss. Imp. Carolo V. Caesari Aug. in Comiciis Augustae, M. D. XXX. Addita est Apologia Confessionis. Beide, Deudsch vnd Latinisch. Witt. M. D. XXX. 4. (Ad extr. Apologiam :) Impressum per Georgium Rhau. M. D. XXXI. Inde editio anni tricesimi primi audire solet, annus vero vel Apologiae typis absolutae designatus, vel librariorum more anticipatus est. Suae utraque orationis Confessionem Apologia sequitur, exempla vero Germanica Latinaque et seorsum et conjunctim reperiuntur, in excudendo mendis passim purgata. Germanicae formulae inscriptio propria: Confeffio odder Bekantnus des Glaubens etlicher Furften vnd Stedte: Vberantwort Keiserlicher Maieftat: zu Augsp. Anno M.D.XXX. Apologia der Confeffio. Ejusdem familiae editiones: Witt, dch. H. Lufft, 531. 4. s. 1. 531. Mens. Novemb. quam Norimbergae Weberus (T. I. p. 36.) vindicavit. Nurmberg b. I. Petreiv. 532. (Erf.) Bei Andr. Rauscher. 532, Luthers WW. 6. T. Jen. 557. Rgnsb. dch. H. Geißler, 561. 4. Frff. am M. b. M. Lechler, 565. 4. Die unvrf. C. vnd Schm. Art. Sampt e. Bermanung J. Magdeburgii an . E. Landsch. Oesterr. Rgensb, 566. 4. Nurnh. dch. U. Neuber u. D. Gerlak. 567. 4. 570. 4. Sampt. e. Vorr. Wigandi. Königsb. b. G. Oftenbergern. 577, 8, u. 4. Denuo edd. Twesten, d. ökum. Symb. u. d. A. C. Riel, 816. Tittmann, d. A. C. deutsch u. lat. Dresden 830. Funk, d. A. C. deutsch m. d. Varianten d. andern kirchl. Redactionen, Lüb. 830. Spieker vid. §. 3. nt. 4. Cf. Kaiser, Beiter. zu e. frit. Literar- Gesch. d. Mel. Orig. Ausg. d. lat. u. deutschen A. G. u. Avol. Nürnb. 830, 5) E. g. Ordo Eccles. Brunsu. XXXI. excuss. 563. 4. Corpus Prute

[ocr errors]

nicum, Röngsb. 567. f. Thuringic. Jen, 570. f. Julium, Heinrichs. 576. f. Hlmft. 603. f. Braunsch, 690. 4. 715. Wilhelm. Vißen, 576. f.

6) Weber. T. II. p. 488. et Append. II.

7) Weber. T. II. p. 119. Denuo editum: Die unvr. A. C. wie dflb. 1580 in d. Conc. wiederholt, jezt mit allem Fleiß 28. Kiel, 819.

8) Ipse exemplum, quod Moguntini Vimariensis Ducis Viduae archetypi titulo a. 1767. venditaverant, ediderat: G. G. Weber, d. A. C. nach der Urschr. im Reichsarch. Weim. 781, quod postea ipsi ex editione a. 1540. variata, vel furto scribarum publicorum, vel ignorantia, descriptum esse apparuit. Weber. T. I. p. 140 ss.

9) Neue nach d. in d. Chur- Maynz. Reichs - Canzl, befindl. Original ers richtete Edition der A. C. dch. Ch. M. Pfaffen, Tüb, 730. Cf. Ej. Jus ecc. 1. V. p. 563. Weber. T. 1. p. 137. T. II. p. 153 ss.

10) Exemplum Moguntinum, variis caeterorum codicum lectionibus subjectis, primus accurate ed. Weber T. I. Append. III. palmam vero principi Melanchthonis editioni tradens. Exempli in Libro Concordiae Moguntini auctoritatem vindicavere: Panzer, Prüf. d. v. Weber hregg. A. C. Nürnb. 781. Körner, d. Leipz. Rfrminsfft. Lpz. 781. 4. Brodmann, ú. d. Orig. Ausg. d. A. C. Greifsw. 782. Bertram, lit. Abhndll. 2. St. Hal. 781. Gocze, Beweis ze. Hmb. 781. Eb. Untersuchung. Hmb. 782. Quos ad refutandos praecipue historiam Conf. Augustanae Weberus conscripsit, nimio forsitan Melanchthonicae recensionis studio, quae, quanquam a Moguntino caeterisque Principum codicibus msc. interdum recedens, ipso lectionum variantium ingenio secundas curas prodit, tamen, codicibus majoris auctoritatis jam non relictis, quippe auctoris nomine communique veteris ecclesiae usu confirmata, criticis certe praefertur, Cf. J. Ch. Döderlein, th. Bibl. 2. 784. 2. B. 11. St. p. 921 sqq. (Contra quem in Praefatione T. II. Weber causam dixit.) Allg. 2. 3. 799. Nr. 33. 800. Nr. 26. 149. Ipse quidem Tridenti a. 1829. ac Romae a. 1830. principem illum nostrae Confessionis codicem quaerens operam perdidi. Weberus enim fidem fecerat, hunc codicem cum aliis Comitiorum Augustanorum literis e tabulario Moguntino ad concilium Tridentinum profectum esse neque unquam rediisse. Omnia autem concilii Tridentini acta, Romam perlata, digesta in viginti, ni fallor, volumina, non in bibliotheca palatii Vaticani, sed pro dolor in tabulario adservantur. Negotium indagandi codicis cum Regis Borussorum pii Legatus, perillustris Bunsen, suum fecisset, tabulis Pontificis Maximi publicis, vel ut accuratius dicam secretis, Praefectus benigne spopondit, omnia actorum Tridentinorum volumina se perlustraturum esse, quod postea peractum neque ullum Confessionis Augustanae vestigium deprehensum esse, certiores nos fecit, ipsa vero actorum Tridentinorum volumina inspiciendi opportunitas nec Regis Legato nec mihi obvenit,

§. 3.

Latinum exemplum Caesar secum Bruxellas tulit, ibique in tabulario Melanchthonis autographum, nominibus Principum subsignatum, a. 1560. se vidisse Lindanus, Archiepiscopus, testatur 1), id vero Duci de Alba petenti a. 1568. tradidisse Zuichem ab Aytta, urbis Praefectus, commemorat). Ab eo iude tempore et Bruxellis et in Hispania in illo quaerendo studium frustra impositum est. Rejecta igitur ignobilis ortus editione principe 3), quod Melanchthon a. 1530. quaternis emisit exemplum), totius ecclesiae usu receptum est, ita ut formulam Latinam Melanchthonis a. 1531. octonis evulgatam, in Librùm Concordiae a. 1580. Selneccerus adoptaret quidem, admonitus vero alteris curis a. 1584. principem Melanchthonis lectionem restitue

ret3), quae in omnibus ecclesiae scriptis publicis, etsi non satis accurate, repetita est.

1) Lindani Concordia discors p. 186.

2) Vigli Zuichem ab Aytta Epist. ad Joach. Hopperum, p. 145.

3) Confessio exhibita Caesari in Comitiis Ang. a. M. D. XXX. Psalmo 119. Et loquebar etc. s. 1. et a. (videlicet propter Caesaris interdictum) 4.

4) Titulum §. 2. nt. 4. exscripsimus. Ejus annum alia exempla omittunt, alia titulum modo exhibent: Confessio Fidei. Wittenbergae. Utriusque generis plagula prima politiam pro policiam terque caritate pro charitate exhibuit. Exempla repetita: (Ed. Chytraeus) Rost. 561. 566. C. praef. Wigandi, Regiom. 577. 4. (Ed. Selneccer) Lps. 585. (Ed. J. Elaus Terser) Aboe, per P. Wald, 643. 4. (Ed. J. M. Dilherr) Nor. typ. W. Enderi, 643. 670. 12. Helmst, 679. 704. Gothob. 729. (Ed. J. G. Luger) Upsal. et Gustrov. 730. Denuo ed. Twesten 1. c. 816. Jubente Friderico VI. Havn. 817. Brevi annotat. instruxit (variasque lectiones editionis a. 1531. octonis addidit) G. B. Winer, Erl. 825. Illustrata a Mich. Weber, Hal. 830. 4. Tittmann v. §. 2. nt. 4. Animadverss. instruxit Spieker, Berol. 830. Denique lectionem Melanchthonianam Foerstemann (1. c. T. I. p. 470 ss.] accuratissime exscribi curavit, [operarum tamen vitio irrepsit p. 539: Episcoprum I. Episcoporum, p. 549; varietatem I. veritatem] addita e codicibus mscc. lectionum varietate uberrima. Accedunt recensiones in Libro Concordiae. Editionis principis Praefatio, quippe nulla ecclesiae auctoritate sancita, in hujus loci appendice legitur.

5) Weber, T. I. p. 67 sq.

§. 4.

Nos igitur ex ecclesiae sententia principem Melanchthonis editionem tam accuratam reddidimus, ut orationis modo membra, quorum distinctione minus commoda sensum auctor interdum turbavit, more nostris hominibus recepto interpungeremus, lapsus vero operarum quosdam, infra notatos, corrigeremus. Nimirum, ingenui jactura utriusque exempli facta, illa formula, quam ipse Confessionis auctor ,,ex exemplari bonae fidei" rècognovisse professus est, in primo numero habetur. Attamen, quum Melanchthon, quo erat ingenio, ab ipsius correctione destitisse et in hac recensione credi vix possit, cujus oratio identidem concinnior planiorque repetitas operas ostendat, ac tales interdum, quae, quippe aliquid vehementius in Pontificios, invectae, post tabulas solemniter traditas acutae esse videantur: lectiones varias in scholarum usum has quidem selectas subjecimus, quae ad lectionem exempli publico nomine exhibiti restituendam in aliquo numero esse possint. Codices mscc., quibus usi sumus, hi sunt: Vimariensis [Vi.], qui, quum charta aetatem Conventus Numburgensis [a. 1561.] prodat ejusque in actis conservetur, e codice Joannis Saxonis vel Spalatini in Conventus usum descriptus esse videtur; Onoldensis [0.], quem cum actis Comitiorum Georgius Augusta reportatum suo in tabulario Onoldensi deposuit; Hassiacus [H.] cum aliis Comitiorum Augustanorum literis, per Phi lippum in patriam relatís, in tabulario Cattorum Castellen

si hucusque reconditus'); Dessaviensis [D.], quem Wolf Anhaltinus in iisdem Comitiis comparavit; Norimbergensis [N.], , quem, lituris conspicuum, simul cum formula Germanica Legati Norimbergenses d. 26. Junii suis miserunt"). Qui codices omnes), quum longius a se discedant, quam ut sola scribarum incuria id explicari possit, a germano perfectoque exemplo profecti esse nequeunt, sed vario tempore e Melanchthonis mutabili scripto nati, codex Dess., praefatione et epilogo destitutus, atque Onold., loco postea expuncto insignis, diem natalem priorem profitentur; neque caeterorum integritas satis probari potest, praesertim quum exemplum Germanicum tempore jam urgente nitidius exscriptum sit, Latini vero ne describendi quidem otium restitisse, autographum auctoris traditum declarat. Cum his codicibus mscc. editiones comparavimus: alteram illam antiquissimam [A.], quae licet non constet, utrum ipsa, an Germanica editio Melanchthonis praefatione notata sit, per idiotam evulgata, proprium tamen codicem msc. ejusdem cum Onoldino familiae refert: alteram, quam Fabricius [F.],,ex Prototypo" primus integram publici juris fecisse gloriatus est, a Melanchthonis recensione maxime recedentem, quae quamvis germana esse possit, tamen, quum praefatio, quae exhibetur, Confessionis adumbrata magis, quam omnibus numeris absoluta, ac Principum subscriptio suspicioni obnoxia esse videatur, neque auctor inspecti codicis Bruxellani mentionem afferat, vulgaris tantum codicis msc. pretio haberi potest, quem Bojaricis in tabulariis conservatum fuisse Feuerlinus conjecit). Ac bene quidem eum conjecisse, testes jam prodierunt codices mscc. Ratisbonensis et Wirceburgensis cum Fabriciano libro maxime consentientes, quorum propterea eas modo lectiones, quae a Fabricio discedunt, signis Rb. et W. notavimus). Adscripsimus praeterea, siquid momenti ad Latinam orationem vel constituendam vel intelligendam inesse videretur, familiae Germanicae utrumque caput, lectionem Moguntinam [P.] ac Melanchthonis [M.] principem [utriusque consensus signum habet additum nullum], quibus editionem melioris notae antiquiorem [.] raro adjecimus; lectionis denique vulgaris [Vg.]aberrationes, quae in publicis Libri Concordiae editionibus ac Rechenbergianis praecipue propagantur, notavimus.

1) Varias ejus lectiones Foerstemann [cf. T. I. p. 444.] suppeditavit sub signo: Hess. 2. Alter enim codex, prior Hassiacus appellatus, quippe qui primam modo Confessionis adumbrationem indicat, ad nostras rationes parum facere videbatur.

2) Die unveränderte A. C. deutsch u. lat. nach der in d. Archiv d. Rchsst. Nürnb. befindl, authent. Abschr. mit e. liter. Vorbericht hrsgg. v. Panzer. Nürnb. 782.

« PreviousContinue »