sectas plerique misere dissecti sint, operæ pretium nos facturos existimavimus, si saluberrimam conciliorum auctoritatem et usum revocando, ad provincialem synodum Remos conveniremus: ut secundum Deum aliquam ineamus rationem, qua religio unitati, et Ecclesia per reformationem suæ restituatur puritati et dignitati. Sed quoniam divino auxilio potius quam ullo hominum conatu et industria res tantæ peraguntur; ut recte atque ex ordine nostrum institutum prosequeremur, divi Jacobi consilium secuti, sapientiam a Deo postulavimus in fide. Et ut communi malo quod omnium nostrum culpa evenit communibus fidelium precibus subsidium opportunum inveniatur, per viscera misericordiæ Dei nostri obsecramus vos, et hortamur in Domino Jesu, ut eadem nobiscum fidei et caritatis societate conjuncti, et tantum Ecclesiæ malum experti, pro felici hujus concilii progressu, executione, et successu, proque christianissimi regis et catholicorum omnium salute, pace, ac tranquillitate, vestris orationibus Jesum Christum, qui est pax nostra, interpellare velitis, Danielis exemplo nobiscum dicentes : « Peccavimus, inique egimus; « sed quoniam non est confusio confidentibus in te, fac nobiscum, « Domine, secundum multitudinem misericordiæ tuæ. >> Quamobrem ut hæc nostra exhortatio, et in re tam sancta salutare concilium Christi ecclesiis ad profectum innotescat, omnibus capitulis tam cathedralium quam collegiatarum ecclesiarum, et cæteris communitatibus tam abbatiarum quam conventuum, mandamus, ut singulis diebus supplicationem cum litaniis, et collectis de Spiritu sancto, pro unitate Ecclesiæ, et prospero concilii successu faciant: ac curatis omnibus, ut singulis diebus festis eisdem precibus et supplicationibus vacent, ut tandem adjuvante Spiritus sancti gratia, in hac deploranda religionis perturbatione fiat in ecclesia Dei omnium credentium cor unum et anima una, sub uno capite Jesu Domino Salvatore nostro, qui est super omnia benedictus Deus in sæcula, Amen.

Datum Remis, die vigesima septima Aprilis, MDLXXXIII (1).

(1) Labbe, tom. XV, col. 918; Hardouin, tom. X, col. 1309, etc.

DÉCRETS DU CONCILE.

In nomine sanctæ et individuæ Trinitatis Patris, et Filii, et Spiritus Sancti. Amen.

Nos Ludovicus miseratione divina S. R. E. presbyter cardinalis, a Guisia nuncupatus, archiepiscopus dux Remensis, primus par Franciæ, et sanctæ sedis apostolicæ legatus natus. Interim dum ampliorem sacrosancti œcumenici Tridentini concilii in hoc regno promulgationem quotidie speramus et expectamus, pro ecclesiastica disciplinæ restitutione, christianorumque morum compositione, quibus clerum populumque nostræ fidei concreditum prælucere totis in Christo visceribus expetimus, de assensu reverendissimorum fratrum nostrorum coepiscoporum, et consilio plurimorum gravium virorum ex omnibus provinciæ nostræ partibus in prima nostra provinciali synodo Remensi congregatorum, quæ sequuntur statuenda esse duximus.

CAPUT I. De fide catholica, et eamdem profitendi ratione.

Quoniam catholica fides humanæ salutis fundamentum est, et totius christianæ religionis verissimum ac certissimum symbolum, quo fideles ab infidelibus, et orthodoxos ab hæreticis maxime discerni oportet, ideo illam omnes in primis ac libenter amplectimur et profitemur: ac quoslibet Christi fideles nostræ curæ commissos doceri, clericos vero quotquot postmodum ad sacros ordines vel ad aliquod ecclesiasticum beneficium aut officium promoveri contigerit, antequam admittantur, etiam profiteri volumus juxta eam quæ a felicis recordationis Pio papa IV (1) præscripta est formulam, quam proinde hic ad verbum inseri curavimus ad hunc modum.

CAPUT II.Formula professionis fidei.

Ego N. firma fide credo et profiteor omnia et singula quæ continentur in symbolo fidei, quo sancta Romana Ecclesia utitur, videlicet Credo in unum Deum Patrem omnipotentem, factorem cœli et

(4) Bulle Injunctum nobis, des ides de novembre, 1564,

terræ, visibilium omnium et invisibilium. Et in unum Dominum Jesunr Christum Filium Dei unigenitum; et ex Patre natum ante omnia secula; Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero; genitum, non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt: qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de cœlis: et incarnatus est de Spiritu sancto, ex Maria virgine, et homo factus est; crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est et resurrexit tertia die secundum scripturas: et ascendit in cœlum, sedet ad dexteram Patris : et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos cujus regni non erit finis. Et in Spiritum sanctum Dominum et vivificantem : qui ex Patre Filioque procedit: qui cum Patre et Filio simul adoratur, et conglorificatur: qui locutus est per prophetas. Et unam, sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et expecto resurrectionem mortuorum; et vitam venturi seculi. Amen.

Apostolicas et ecclesiasticas traditiones, reliquasque ejusdem EcEcclesiæ observationes et constitutiones firmissime admitto et amplector.

Item sacram scripturam, juxta eum sensum quem tenuit et tenet sancta mater Ecclesia, cujus est judicare de vero sensu et interpretatione sacrarum scripturarum, admitto; nec eam unquam nisi juxta unanimem consensum patrum accipiam et interpretabor.

Profiteor quoque septem esse vere et proprie sacramenta novæ legis a Jesu Christo Domino nostro instituta, atque ad salutem humani generis (licet non omnia singulis) necessaria. Scilicet baptismum, confirmationem., eucharistiam, pœnitentiam, extremam unctionem, ordinem, et matrimonium; illaque gratiam conferre. Et ex his baptismum, confirmationem et ordinem sine sacrilegio reiterari non posse. Receptos quoque et approbatos Ecclesiæ catholicæ ritus in supradictorum omnium sacramentorum solemni administratione recipio et admitto.

Omnia et singula quæ de peccato originali et justificatione in sacrosancta Tridentina synodo definita et declarata fuerunt, amplector et recipio.

Profiteor pariter in missa offerri Deo verum, proprium et propitiatorium sacrificium pro vivis et defunctis, atque in sanctissimo Eucharistiæ sacramento esse vere, realiter et sustantialiter corpus et sangui

nem una cum anima et divinitate Domini nostri Jesu Christi, fierique conversionem totius substantiæ vini in sanguinem; quam conversionem catholica Ecclesia transubstantiationem appellat. Fateor etiam sub altera tantum specie totum atque integrum Christum, verumque sacramentum sumi.

Constanter teneo purgatorium esse, animasque ibi detentas fidelium suffragiis juvari.

Similiter et Sanctos una cum Christo regnantes venerandos et invocandos esse, eosque orationes Deo pro nobis offerre, atque eorum reliquias esse venerandas firmissime assero.

Imagines Christi ac deiparæ semper Virginis, necnon aliorum Sanctorum habendas et retinendas esse, atque eis debitum honorem ac venerationem esse impertiendam.

Indulgentiarum etiam potestatem a Christo in Ecclesia relictam fuisse, illarumque usum christiano populo maxime salutarem esse affirmo.

Sanctam, catholicam et apostolicam Romanam Ecclesiam, omnium ecclesiarum matrem et magistram agnosco, Romanoque pontifici beati Petri apostolorum principis successori, ac Jesu Christi vicario, veram obedientiam spondeo ac juro.

Cætera item omnia a sacris canonibus et œcumenicis conciliis, ac præcipue a sacrosancta Tridentina synodo tradita, definita et declarata indubitanter recipio atque profiteor: simulque contraria omnia,` atque hæreses quascumque ab Ecclesia damnatas et rejectas et anathematizatas ego pariter damno, rejicio et anathematizo.

Hanc vero catholicam fidem extra quam nemo salvus esse potest, quam in præsenti sponte profiteor et veraciter teneo, eamdem integram et inviolatam usque ad extremum vitæ spiritum constantissime, Deo juvante, retinere et confiteri, atque a meis subditis, vel illis quorum cura ad me in munere meo spectabit, teneri, doceri et prædicari, quantum in me erit, curaturum, ego idem N. spondeo, voveo et juro. Sic me Deus adjuvet, et hæc sancta Dei evangelia (1).

(1) Concile de Tolède, de l'an 1565, act. 1; de Rouen, de l'an 1581, cap. 2; de Bordeaux, de l'an 1583, cap. 1; de Tours, de l'an 1583, cap. 4; de Bourges, de l'an 1584, cap. 1; d'Aix, de l'an 1585, cap. 2; de Toulouse, de l'an 1590, part. I, cap. 1, etc.

I. Posito ita fidei fundamento, sine qua impossibile est Deo placere, quæ superstruenda videntur, omnia ad divinum cultum referantur necesse est. Quapropter monemus omnes nostræ provinciæ episcopos, omniumque ecclesiarum rectores, omni studio ac diligentia populum doceant, in quo consistat Dei cultus, et quomodo Deus vere coli et adorari debeat, hoc est (ut ipse in evangelio ait) in spiritu et veritate.

II. Et quoniam non sola animi voluntate, sed etiam externo ritul colitur Deus, iidem dabunt operam, ut in ecclesiis omnibus certo, et tamen pro qualitate dierum festorum diverso campanarum pulsu, fideles omnes ad ecclesiam convocentur : quo convenient gestu corporis bene composito et (quod clerici præ cæteris diligentius observabunt) verborum prolatione non præcipiti, vel inarticulata, sed integra, ac certis quibusdam cæsuris et intervallis distincta, ad Deum preces fundent, psalmosque decantabunt (1).

III. Ac ne cui precum multitudo tædium generet, nemoque earum partem aliquam tacitus prætereat, aut volubilitate linguæ illas omnes ita percurrat, ut plerumque mentem lingua præveniat, poterunt episcopi, adhibito saltem duorum canonicorum et aliorum gravium virorum judicio, preces ad eum modum reducere, ut et Ecclesiæ dignitati respondeant, et facile ab omnibus exolvi, pieque decantari possint, dummodo non recedatur a præscripto constitutionis Pii V (2).

IV. Clerici simul conveniant in chorum, nec confabulentur, aut aliquid legant, ne privatum quidem officium, nihilque dicant faciantve quo alios perturbent, aut ulli desint officio cui sunt astricti (3).

V. In pronuntiatione nominis Jesu, et cum dicitur versus Gloria Patri, caput aperiant et inclinent (4).

(1) Concile de Malines, de l'an 1570, tit. IV, cap. 1; de Bordeaux, de l'an 1583, cap. 2; de Bourges, de l'an 1584, tit. I, cap. 1 et 2, etc. (2) Bulle de Pie V, Superni, de l'an 1571.

(3) Concile de Trèves, de l'an 1549, cap. 6; de Tours, de l'an 1583, cap. 14; de Bourges, de l'an 1584, tit. XII, can. 3, etc.

― (4) Concile de Tours, de l'an 1583, cap. 14; de Bourges, de l'an 1584, tit. XII,

can 4.