LIBRI PRIMI ARGUMENTUM. CAP. I; Gallia tempore Cæsaris. II, III; Motus Helvetiorum, auctore Orgetorige. — IV; Hujus mors præmatura. — V- IX; Iter Helvetiorum per Provinciam tentatum, sed, via munitionibus Cæsaris interclusa, per Sequanos susceptum. X; Consilia Cæsaris, ut hoc quoque itinere eos prohibeat. - XI; Gallorum querelæ de injuriis Helvetiorum. — XII; Clades Tigurinorum ad Ararim. XIII; Legati Helvetiorum ad Cæsarem. Postulata. Minæ. XIV; Responsum Cæsaris. Indignatio Helvetiorum, petitis obsidibus. - XV; Galli equites ab Helvetiis pulsi. Iter utriusque exercitus. XVI-XVIII; Querela Cæsaris adversus Æduorum principes. Lisci excusatio. Perfidia Dumnorigis Ædui.-XIX, XX; Huic venia data, deprecante fratre.— XXI, XXII; Opportuna occasio Helvetios opprimendi, errore P. Considii omissa. — XXIII-XXIV; Clades Helvetiorum. Fuga. - XXVII, XXVIII; Deditio. Poena profugorum. Reditus Helvetiorum et sociorum in fines suos. Boiorum collocatio in Æduis XXIX; Numerus Helvetiorum ante et post bellum. XXX-XXXII; Commune Gallorum concilium. Querelæ de Ariovisto, Germanorum rege. - XXXIII, XXXIV; Colloquium a Cæsare petitum, denegatum a rege. - XXXV, XXXVI; Postulata Cæsaris per legatos. Responsum Ariovisti. XXXVII, XXXVIII; Iter Cæsaris ad Ariovistum. Occupata Vesontio. XXXIX-XLVIII; Ingens trepidatio in castris Romanorum. Oratio Cæsaris ad milites. Iter. XLII-XLVI; Colloquium Cæsaris et Ariovisti, impetu Germanorum diremptum.-XLVII; Galli, petito novo colloquio, ad Ariovistum missi. In vincula conjecti. XLVIII; Prælium cum summis copiis ab Ariovisto evitatum. Equestre certamen. XLIV-L; Duo castra ab Romanis facta. Minorum oppugnatio. Causa detrectati ab Ariovisto prælii cum omnibus copiis - LI-LIII; Prælium. "Ariovisti clades et fuga. Galli legati a Cæsare recuperati. LIV; Hiberna Cæsaris. Iter ad conventus habendos in citeriore Gallia. - C. JULII CAESARIS DE BELLO GALLICO COMMENTARII. * GALLIA LIBER PRIMUS. I ALLIA est omnis divisa in partes tres, quarum unam incolunt Belgæ, aliam Aquitani, tertiam, qui ipsorum lin * Antea quam ad interpretandos JULII CESARIS Commentarios accedamus, qui sint commentarii, quisque fuerit apud veteres eorum usus, quæque forma, primo tenendum loco est, et intelligendum. De iis autem ita breviter et eleganter disseruit doctissimus idemque eruditissimus vir Oberlin Argentoratensis, in sua editione Lipsiana, anni 1805. Constat, Commentarios dici eas narrationes, quæ, neglecto adventicio cultu, de rebus ipsis tenuiter exponunt, ut, qui majus et ornatius opus scribere velit, habeat unde petat. (Cic. de orat. II, 12. et de clar. orat. 75.) Itaque Hirtius in epistola, libro octavo de bello Gallico præmissa, Cæsaris, inquit, commentarii editi sunt, ne scientia tantarum rerum scriptoribus deesset. cf. Cic. ad Div. V, 12, extr. Græci autem hujusmodi commentarios ὑπομνήματα, ὑπομνηματισμούς et ἀπομνημονεύματα dixerunt (ut Strabo lib. iv. p. 177, ó Kaïoap év toÏS ὑπομνήμασι), quoniam hoc genere narrandi uni memoriæ rerum ges pn tarum consulitur (Mémoires). Potuisse hos Commentarios dici papídas, et revera nomine hoc a Plutarcho (in vita Cæsaris c. 22) insignitos esse, indubitatum est: utrum vero Cæsar nullam, præter commentarios, historiam suarum rerum scripserit, an et commentarios hos, et ephemerides, ab his commentariis diversas, consignaverit, dubitatur. Posteriorem sententiam defendit Rualdus, ad illum Plut. locum (p. 858 ed. Reisk.), quia passim ex ephemeridibus Cæsaris loci a veteribus recitantur, qui in commentariis ejus, hodienum superstitibus, non occurrunt. Quod argumentum ut est perspicuum, ita multi sententiam Rualdi sequuntur. Fabricius vero in Bibl. Lat. I, 10, 2, his ita occurrit, ut in Cæsaris libris de bello Gallico lacunas esse statuat. »> CAP. I. 1. Gallia est omnis. Non omnis tamen : nam de Allobrogibus non fit mentio, neque de Gallia Narbonensi, quæ pars erat Provinciæ Romanæ ante Cæsaris adventum. Vide indicem geograph. de Provincia 3 gua Celta, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua ', institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen, a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belga, propterea quod a cultu atque humanitate Provinciæ longissime absunt, minimeque ad eos mercatores sæpe commeant, atque ea, quæ ad effeminandos animos pertinent, important: proximique sunt Germanis, qui trans Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt: qua de causa Helvetii quoque reliquos Gallos virtute præcedunt, quod fere quotidianis præliis cum Germanis contendunt, quum aut suis finibus eos prohibent, aut ipsi in eorum finibus bellum gerunt. Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium capit a flumine Rhodano; continetur Garumna flumine, Oceano 7, finibus Belgarum; attingit 5 Romana; quod et agendum, quoties tibi occurrent populi, urbes, montes, lacus, fluvii, etc. quos deinceps ordo et series narrationis in medium afferent. 2. Hi omnes lingua. Nonnulli hodie veterem Gallorum linguam, Celticam proprie dictam, et a Teutonica veteri omnino diversam, nec ita penitus interiisse putant, ut contra, eam cæteris omnibus priorem, et ipsarum matrem autument. Hujus autem vestigia reperisse se profitentur in dialecto vulgo dicta basbreton. Cujus rei multa passim reperientur exempla, quæ in hujusce operis curriculo indicabimus. Bene autem Cæsar dixit, hi omnes lingua, moribus, etc. differunt. Nam verisimile est, Aquitanos videlicet, lingua et moribus propius accessisse ad Hispanos, quorum confines essent; et Belgas, plerumque Germanis immixtos, haud parum ab his discrepasse; Celtas vero, qui interiorem partem regionis tenerent, 6 suum ingenium, suosque mores et 3. Fortissimi sunt Belge. Ad hanc porro sententiam Cæsaris accedit Tacit. 1. Iv histor. c. 76 Quod roboris sit, Belgas, secum....stare. 4. Proximique. Ita codd. et vett. edd. Male Scaliger conjunctionem delet. Ita quoque codices Regiæ Bib. Parisinæ, no 5763, 64, 65, et alii. 5. Helvetii. Et hi Galli erant; quippe citra Rhenum habitantes. OBERL. Nunc vero Gallis accensebantur, nunc Germanis, qui hanc regionem vicissim invadere conabantur. 6. Pars eorum. Id est, Gallorum generatim dictorum, scil. Belgarum, Celtarum, Aquitanorum; pars quam peculiariter Galli tenebant. 7. Oceano, finibus Belgarum. Ita codd. legunt. Alii, Oceanum finibus, 8 etiam ab Sequanis et Helvetiis flumen Rhenum; vergit ad septemtriones. Belgæ ab extremis Galliæ finibus oriuntur; pertinent ad inferiorem partem fluminis Rheni; spectant in septemtriones et orientem solem 9. Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenæos montes et eam partem Oceani, quæ est 10 ad Hispaniam, pertinet; spectat inter occasum solis et septemtriones. ΙΟ 2 II. Apud Helvetios longe nobilissimus et ditissimus fuit Orgetorix'. Is M. Messala et M. Pisone coss. regni cupiditate inductus, conjurationem nobilitatis fecit et ci vel in finibus Belgarum attingit. Recte lectio vulgata. 8. Belgæ ab extremis Galliæ fi nibus, etc. h. e. Belgarum regio incipit ab extremis Galliæ finibus, respectu Italiæ scilicet. caput galeatum, cum epigraphe coros postica vero, equum currentem, cum inscript. ORCITIRIX : unde alii, præsertim Bouteroue (Recherches curieuses des Monnaies de France, p. 51) non dubitant, quin 9. Orientem solem. Alii solem omit ei, cujus h. 1. fit mentio, nummus tunt. Nostri codd. habent. 10. Que est ad Hispaniam, pertinet. Verbum est omittitur in nonnullis codd. et in vulgatis editionibus. Sed postulare sensus videtur: ita quoque interpres græcus, quem sæpe sæpius testem adhibebimus, legit et intellexit. H dè Ακυϊτανία διήκει μὲν ἀπὸ τοῦ Γαρούμνα, μέχρις ἐπὶ τὰ Πυῤῥηναῖα ὄρη, καὶ τὰ τοῦ Ατλαντικού Ωκεανοῦ εἰς ἐβηρίαν τείνοντα· ἀφορᾷ δὲ τὰ με ταξὺ ἄρκτων τὲ καὶ Ανατολῶν. Hoe est: Aquitania pertinet (pervadit) quidem a Garumna, ad Pyrenæos montes, et ad Oceani tendentia in Iberiam (ad eam partem Oceani quæ est, vel tendit ad Hispaniam): spectat vero inter occidentem et septemtriones. Codices nostri 5763-65, 5056 : Quæ est ad Hisp. pertinet. Codex vero regius, 5763, quæ ad Hispaniam pertinet. CAP. II. 1. Orgetorix. Oberlin nummum argenteum ex Bouteroue refert, cujus pars antica præbet iste sit tribuendus; et Coios nomen esse pagi censent. Bochat vero (Mém. sur la Suisse ancienne, T. I, p. 584.) vult Coios, latine scriptum pro Caius, nomen esse viri; Orcitirix contra appellativum, denotasse prins cipem pagi. Sed haud satis certum est hunc nummum ad Cæsaris Orgetorigem posse referri. Scriberetur tamen rectius hoc nomen ORCITIRIX, ut nummus habet. 2. Messala et Pisone Coss. Scil. anno ab urbe condita DCXCIII. Hoc autem loco, magna in nomine Pisonis varietas inest ap. codd. ut fit plerumque de nominibus propriis. Alii Publium, alii Lucium, alii Marcum vocant: sed, ut recte observat Oudendorp. ex fastis Pighii ad ann. DCXCIII, intelligendus est M. Pupius Piso Calpurnianus, qui fuit consul eo anno et Cæsar certissime scripsit Pupio (non Publio) Marco Pisone, pro M. Pupio Pisone. Ansam corruptioni præbuit quod gentile nomen proprio sit præpositum. 5 4 vitati persuasit, ut de finibus suis ❝ cum omnibus copiis exirent perfacile esse, quum virtute omnibus præstarent, totius Galliæ imperio potiri. Id hoc facilius eis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur : una ex parte flumine Rheno, latissimo atque altissimo qui agrum Helvetium a Germanis dividit; altera ex parte monte Jura altissimo, qui est inter Sequanos et Helvetios; tertia, lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui Provinciam nostram ab Helvetiis dividit. His rebus fiebat, ut et minus late vagarentur, et minus facile finitimis bellum inferre possent: qua de causa homines bellandi cupidi magno dolore afficiebantur. Pro multitudine autem hominum, et pro gloria belli atque fortitudinis, angustos se fines habere arbitrabantur, qui in longitudinem millia passuum CCXL', in latitudinem CLXXX patebant. III. His rebus adducti, et auctoritate Orgetorigis permoti, constituerunt, ea, quæ ad proficiscendum pertinerent, comparare; jumentorum et carrorum quam 3. Civitati persuasit. Civitas hic significat totius regionis incolas, qui eodem magistratu, iisdemque legibus utuntur, et sunt, ut ait Cic. de somno Scip. c. III. Concilia cætusque hominum jure sociati. In eo sensu apud Cæsarem nostrum fere semper accipitur vox Civitas, quo apud nostros la cité, vel potius l'état. Civitates Galliæ dividuntur in pagos, pagi continent oppida. 4. Ut de finibus suis.... exirent. Fines apud Cæsarem pro ipsa terra, ipso regno accipiuntur: aliquando pro subditis vel adjunctis civitati (les clients et les vassaux). Hujus verbi vim et varietatem multa satis et varia demonstrant exempla. ་ 5. Lemanno. Strabo, 1. 4. Atp.évva vocat duplici littera. Græcus interpres Cesaris habet Λεμάνῳ. ΟΒ. 6. Fines. Pro fines, recentiores le 2 pro gunt finis, ut supr. c. 1, tris, 7. Millia... patebant. Cluverio, Germ. Ant. lib. II, 4, nimius videtur uterque numerus. Helvetiorum civitati fines assignat 170 in longitudinem, et 8o in latitudinem, rejecto centenario: huic adstipulatur Hadr. Valesius, notitia Gall. pagin. 243. Interpres græcus vulgarem tamen lectionem sequitur, milliariis in stadia conversis. Vulgatam defendit Hausius, dicens in iis regionibus tunc magnis circuitibus ad superandos montes et vitandos lacus opus fuisse. CELLARIUS. CAP. III. 1. Quæ ad proficisc. pert. Ad iter faciendum necessaria. 2. Carrorum. Carrus, aut carrum, vehiculum Germanis et Gallis pro |