hominem quàm Socratem. Atque hanc folam methodum Ariftot. paffim docuit.

"Sed methodi unitatem exempli doctrinarum et artium præcipuè demonftrant, præcipuèque vindicant.

"Quibus quamvis omnes regulæ generales fint et univerfales, tamen earum gradus diftinguuntur: quantóque unaquæque generalior erit, tanto magis præcedet.

"Generaliffima loco et ordine prima erit, quia lumine et notitia prima eft.

"Subalternæ confequentur, quia claritate funt proximæ utque ex his naturæ notiores præponentur, minus notæ fubftituentur.

"Tandemque fpecialiffima conftituentur.

"Definitio itaque generaliffima prima erit;" caufas n. continet definitioni confectaria fubjungentur, five proprietatum fi quæ funt et ex definitione per fe non patent, explicationis diftributio fequetur.

"Quæ fi multiplex fuerit, præcedet in partes integras partitio, fequetur divifio in species. Partefque ipfæ et species eodem ordine funt rurfus tractandæ ac definiendæ, quo diftributæ fuerint.

"Et tranfitionum vinculis fi longior inter eas interfit explicatio, colligandæ fünt: id n. auditorem reficit ac re

99

creat.'

Tranfitio autem vel perfecta eft vel imperfecta. Perfecta, quæ breviter et quid dictum fit et quid fequatur, oftendit: qualis illa hujus libri fecundi initio " adhuc prima artis logicæ pars fuit," &c. Imperfecta eft quæ alterutrum duntaxat oftendit vel quid dictum fit, vel quid fequatur: qualis illa l. 1, c. 18, " argumenta fimplicia ita fuerunt," &c.

Exemplo fit grammatica. Hujus definitio, ut quæ generaliffima fit, ex lege methodi primo loco ftatuatur; ars fcilicet bene loquendi: fecundo loco erit grammaticæ partitio, in etymologiam et fyntaxin; tum etymologia, quæ de vocibus agit, definiatur; dein vocis partes in literis et fyllabis, fpeciesque in vocibus numeri et fine numero fubfequantur, exituumque tranfitiones fuis locis collocentur : atque ita omnium etymologiæ partium definitiones, diftributiones,

butiones, colligationes, exempla denique fpecialiffima in fingulis difponentur: idemque in fyntaxi fiet. Hanc viam omnes artes fibi propofuerunt.

Moderni quidem duplicem methodum inftituunt, “ fyntheticam et analyticam: illam fcientiis theoreticis tradendis, phyficæ puta vel mathematicæ magis accommodatam ; qua partes fcientiæ ita difponuntur, ut à fubjecto contempla. tionis univerfali ad particularia, à fimplicibus ad compofita progreffus fiat: fic phyfica exorditur à corporis naturalis definitione; ad ejus deinde caufas vel partes affectionefque generales ad fpecies denique progreditur. Methodum analyticam definiunt, qua ita difponuntur partes fcientiæ practicæ ut à notione finis fiat progreffus ad notitiam principiorum vel mediorum, ad illum finem affequendum: fic in ethicis à fine, fcilicet beatitudine, ad media, nempe virtutes proceditur: Verùm cùm hac utraque methodus una eademque via, a definitione fcilicet generaliffima, five illa fubjectum five finem generalem contineat, ad minus generalia, à notioribus ad minus nota, à fimplicibus ad compofita æque utrobique dividendo progrediatur, non videtur ob diverfam in definitione generali, illic fubjecti, hic finis .mentionem, duplicem effe methodum conftituendam ; fed unam potius, artium quidem tradendarum, eamque analyticam effe dicendam.

"Atqui methodus non folùm in materia artium et doctrinarum adhibetur, fed in omnibus rebus quas facilè et perfpicuè docere volumus.

"Ideoque poetæ, oratores, omnefque omninò fcriptores, quoties docendum fibi auditorem proponunt, hanc viam fequi volunt, quamvis non ufquequaque ingrediantur atque infiftant."

Sic Virgilius, in Georgicis, diftribuit propofitam materiam in quatuor partes, ut antedictum eft: primoque libro res communes perfequitur, ut aftrologiam, meteorologiam, deque fegetibus et earum cultu differit, quæ pars operis prima erat, tumque tranfitio adhibetur initio fecundi libri.

"Hactenus arvorum cultus," &c.

Dein fcribit generaliter de arboribus, tum fpecialiter de vitibus. Sic toto opere, generaliffimum, primo; fubal

terna,

terna, medio; fpecialiffima, extremo loco ponere ftuduit. Eandem Ovidius, in Faftis, difpofitionis hujus gratiam fequitur. Proponit initio fummam operis.

"Tempora cum caufis Latium digefta per annum," &c.

Mox imploratione facta, partitionem anni ftatuit. Tum communes differentias interpretatus diei fafti, nefasti, &c. Tandem unumquemque menfem fuo loco perfequitur, et ordinis hujus à generalibus ad fpecialia ftudium fuum præfatione indicat.

"Hæc mihi dicta femel, totis hærentia faftis,
Ne feriem rerum fcindere cogar, erunt.'

"Oratores in proœmio; narratione, confirmatione, peroratione hunc ordinem affectant, eumque artis et naturæ et rei ordinem appellant, et interdum ftudiofis affectantur."

99

Ut in Verrem, Cicero primùm proponendo tum partiendo. "Quæftor," inquit, "Cn. Papyrio cof. fuifti abhinc annos quatuordecim, et ex illa die ad hanc diem quæ fecifti, in judicium voco,' &c. Propofitio hic et definitio fummæ rei eft, tanquam in hoc judicio generaliffima. Partitio fequitur: "hi funt anni, &c., quare hæc eadem erit quadripartita diftributio totius accufationis meæ." Quas partes quatuor earumque partium particulas deinceps fuo quamque ordine et loco tractat, et transitionibus copulat; tres primas tertio libro; et fic deinceps.

"Hæc igitur in variis axiomatis homogeneis fuo vel fyllogifmi judicio notis methodus erit, quoties perfpicuè res docenda erit."

At cùm delectatione motuve aliquo majore ab oratore quovis aut poeta, ut quibufcum vulgo potiffimum res eft, ducendus erit auditor, crypfis methodi ferè adhibebitur; homogenea quædam rejicientur, ut definitionum, partitionum, tranfitionumque lumina. Quædam affumentur heterogenea, velut digreffiones à re, et in re commorationes. Et præcipuè rerum ordo invertetur.

Sed oratoribus et poetis fua methodi ratio relinquenda est; vel faltem iis, qui oratoriam et poeticam docent.

PRAXIS LOGICE

ANALYTICA EX DOUNAMO.

Ad Cap. Tertium RAMIE Dialecticæ.

"Exemplum primum eft caufæ procreantis et confervantis ex Ovidii primo de Remed.

Ergo ubi vifus eris noftra medicabilis arte,
Fac monitis fugias otia prima meis.
Hæc, ut ames, faciunt: hæc quæ fecere tuentur;
Hæc funt jucundi caufa, cibufque mali.
Otia fi tollas, periere Cupidinis arcus,
Contemptæque jacent & fine luce faces.'

In fingulis, quæ ad efficientis doctrinam illuftrandam afferuntur, exemplis, tria confideranda funt, efficiens, effectum, efficiendi modus. In hoc exemplo effectum est amor, efficiens eft otium, quod amorem efficit duplici modo, tum procreando, tum confervando, ut in fecundo difticho poeta docet. Difpofitio autem hujus exempli (ut pleniorem ejus analyfin inftituam) fyllogiftica eft. Quæftio, quam poeta concludendam proponit, hæc eft; fugiendum effe otium ei, qui ab amore immunis effe velit: eaque duobus fyllogifmis concluditur: in priori argumentum tertium ducitur ab effectis quidem otii, amoris verò caufa procreante et confervante, hoc modo: amoris procreans et confervans causa vitanda est ei, qui ab amore ipfo liber effe velit; otium verò amoris procreans et confervans caufa eft; otium igitur fugiendum eft ei, qui ab amore liber effe velit. Propofitio deeft. Affumptio in fecundo difticho primò fimpliciter proponitur, deinde altera ejus

pars

pars de confervante per fimilitudinem cibi illuftratur. Conclufio præcedit in primo difticho. Secunda ratio est confectarium ex affumptione prioris fyllogifmi deductum. Otium eft caufa procreans et confervans amoris; ergo fublato otio, amor tollitur. Cujus propofitio et fundamentum eft logicum illud axioma; fublata caufa, tollitur effectum, quæ propofitio fi addatur, plenus erit fyllogifmus.

Exemplum fecundum ibid. ex Æneid. 4.

"Non tibi diva parens, generis nec Dardanus auctor, Perfide; fed duris genuit te cautibus horrens Caucafus, Hyrcanæque admorunt ubera tigres."

Hic effectum eft Eneas. Caufæ efficientes, pater, mater, nutrix; modus autem efficiendi non unus: parentes enim liberos efficiunt procreando, nutrix verò confervando. Difponitur autem hoc exemplum axiomate difcreto. Anchises et Venus non funt neæ parentes, ut Didoni placet, fed horrens Caucafus et duræ cautes: Hyrcanæ autem tigres ut nutrices ubera admoverunt.

Exemplum tertium eft folitariæ caufæ, cap. 4, ex Æneid. 9.

“Me, me adfum, qui feci, in me convertite ferrum : O Rutuli: mea fraus omnis: nihil ifte nec aufus Nec potuit.

In hoc exemplo effectum eft cædes Rutulorum. Efficiens hujus cædis Nyfus. Quod autem ad modum attinet efficiendi, effecit, ut ipse de se ait, folus. Difpofitio autem hujus exempli fyllogiftica eft. Qui folus auctor eft cædis, is folus eft occidendus. Ego verò, inquit, folus auctor cædis fum; ergo, &c. Propofitio deeft: affumptio continetur versu 2. Mea fraus, i. e. culpa omnis, quam probat remotione fociæ caufæ, nihil ifte nec aufus eft, &c. Conclufio verfu 1. Me, me fcilicet occidite, in me convertite ferrum, &c.

Ejufdem caufæ exemplum aliud, in oratione Ciceronis pro Marcello. "Nam bellicas laudes folent quidam extenuare verbis, eáfque detrahere ducibus et communicare

cum