αῦτα· ἐπὶ δ ̓ ἀγγέλων, ὅταν τὰ Χερουβὶμ ὡς θηριόμορφα καὶ ἄλλα ἐν τάξει ἀνδρῶν καὶ νεανίσκων φαίνωνται. καὶ πάλιν “σημειωτέον ὅτι τὸ θεῖον σῶμα τοῦ κυρίου ὁρατήν φησι Θεοφάνειαν, νοητὴν δὲ ἥτις κατα νοῦν ἔσται μεθεκτή.” ὁρᾶτε 5 πῶς ὁλοκλήρου τοῦ τῆς γραφῆς σώματος κειμένου, κτίσματα προδήλως εἶναι δείκνυνται μορφαὶ καὶ τύποι καὶ τὰ μεριστὰ καὶ πλασματώδη ταῦτα σύμβολα. πρῶτον μὲν οὖν τοῦτ ̓ 44 ἄτοπον πεπραχότες ἐστέ, τὰς τῆς θείας γραφῆς ἡμιτόμους προφέροντες ῥήσεις· δεύτερον δ ̓ ὅτι τὰ καιριώτερα τῶν 10 τοῦ Διονυσίου λόγων σιωπῇ κρύψαντες μέλλοντά φατε καὶ f. 231 8. οὔπω δῆλα· τὸ γὰρ ὅταν ἄφθαρτοι γενώμεθα καὶ ἀθά νατοι” καὶ τὰ ἑξῆς οὔπω προσγέγονεν ὑμῖν, εἰ μὴ τὸν Ἐν δυμίωνος ὕπνον καθεύδειν δοκεῖτε καὶ λελήθατε τὴν ὑμετέ ραν κατάλυσιν ἀφ' ἑστίας καθ' ἑαυτῶν ἐπαγόμενοι. ἢ οὐδὲ 15 τοῦ ἀποστόλου βοῶντος ἠκούσατε, ὡς καὶ ἡμεῖς ἐν ἑαυτοῖς στενάξομεν υἱοθεσίαν ἀπεκδεχόμενοι τὴν ἀπολύτρωσιν τοῦ σώματος ἡμῶν· τῇ γὰρ ἐλπίδι ἐσώθημεν, ἐλπὶς δὲ βλεπο μένη οὐκ ἔστιν ἐλπίς· ὃ γὰρ βλέπει τις, τί καὶ ἐλπίζει; εἰ δ' ὃ οὐ βλέπομεν ἐλπίζομεν, δι ̓ ὑπομονῆς ἀπεκδεχόμεθα. εἰ 45 20 οὖν τοῦτ ̓ εἴη τὸ τοῖς Παλαμίταις ὑμῖν ὁρώμενον φῶς, ὡς αὐτοὶ διατείνεσθε, καὶ τῷ μέλλοντι ταὐτὸν ἐκείνῳ φωτὶ ὃ σωμάτων ἀφθάρτων κατὰ τὸν θεῖον εἰπεῖν Διονύσιον δεῖται ubi apparet tanquam lux et tanquam senis apud Danielem et tanquam spe nam προς θεωρίαν, περιττὸν ἄρα τὸ τοῦ θανάτου μυστήριον, περιττὸν δὲ καὶ ὅ φησι Παῦλος ὁ θεῖος, δεῖν τὸ θνητὸν τοῦτο ἀθανασίαν ἐνδύσασθαι καὶ τὸ φθαρτόν ἀφθαρσίαν, καὶ πρός γε τὸ ἐν ἐλπίσι μὴ βλεπομέναις κεῖσθαι τὴν υἱοθεσίαν ἡμῶν μετὰ τὴν τοῦ σώματος ἀπολύτρωσιν. εἰ γὰρ μετὰ τοῦ σω-5 ματικοῦ πάχους καὶ τῆς Παλαμικῆς κραιπάλης καὶ τρυφῆς ἐξείη καὶ τοῦ μέλλοντος ἐκείνου φωτὸς ἀπολαύειν ἐνταῦθα, τί δεῖ θανάτου πρὸς ἀθανασίαν ἐπηγγελμένην μετάγοντος καὶ ζωὴν ἀἰδιόν τε καὶ ἄφθαρτον, εἰ οὐκ εἰς τὸ μέλλον, οὐδ ̓ εἰς ἃ τὰς μετὰ θάνατον ταμιεύει ἐλπίδας, ἀλλ ̓ ὅσα γέμει μὲν 10 τρυφῆς καὶ σαρκικῶν ὀρέξεων, ἐρρῶσθαι δέ πως φράζει μετὰ τῶν σεμνῶν ἐλπίδων, καὶ εἴ τι που ταῖς τοιαύταις ἐπαγγε 48 λίαις ἐγκέκρυπται. μία μὲν οὖν αὕτη κατάλυσις αυτόχρημα καθ ̓ ὑμῶν, οὐ πολλῶν δεηθεῖσα λόγων· δεύτερον δ' ὅτι Διονύσιος Θεοφάνειαν μέν φησιν ὁρατήν, οὐ θεότητα δ ̓ ἄκτι-15 f. 231 b. στον δρατήν· πόρρω δ' ἀλλήλων ἄλληλα, καὶ διεστηκότα μᾶλλον ἢ ὅσον ἐκ δυσμῶν ἀπέχουσιν ἀνατολαί· Θεοφανείας μὲν γὰρ ἡμῖν ὁρατὰς διαφόρους καὶ πλείστας γεγονυίας παραδιδόασιν αἱ θεῖαι καὶ ἱεραὶ βίβλοι, καθὰ προϊόντες ἐς πλάτος ἐκθήσομεν· θεότητα δ ̓ ἄκτιστον πλὴν τῆς τρισυποστάτου μιᾶς οὐ-20 σίας οὐδείς πω το παράπαν ἑτέραν ἄχρι καὶ τήμερον οὔθ ̓ ευρεν οὔτε λελάληκεν, οὔτε μὴν οὐδ ̓ εἰς νοῦν βαλέσθαι τετόλμη κεν εὐσεβείᾳ συντεθραμμένος πλὴν τῆς Παλαμικῆς φατρίας. quod divus Paulus: „,oportet mortale hoc induere immortalitatem et corruptibile hoc induere incorruptionem et in exspectationibus quae non videntur positam esse adoptationem nostram post corporis dissolutionem.” si enim post corpoream vibrationem et Palamicam crapulam et luxuriam liceret futura luce illa frui, quid opus esset morte quae immortalitatem nuntiatam secum duceret et vitam sempiternam et indissolubilem, si quidem non ad futurum et ad spem post mortem pertineret, sed quaecunque ingemiscunt luxuria et libidinibus reviviscere quodammodo piis exspectationibus et quae praeterea in talibus promissionibus insunt sentiret. una igitur haec dissolutio omnino quod vos attinet non multis caret verbis. deinde Dionysius dei manifestationem dicit visibilem non vero deitatem increatam visibilem; porro alia inter sese distant longius quam ab oriente occidens. manifestationes enim nobis visibiles et varias et plurimas factas tradiderunt sacri et divini libri ut postea uberrime exponemus, deitatem autem increatam praeter unam trium personarum essentiam nemo unquam omnino alteram usque ad hunc diem aut invenit aut protulit, aut in animum inducere ausus est impietate commotus praeter Palamicam familiam. Δύο μὲν δὴ ταύτας ἠνέγκαμεν ταῖς ὑμῶν ἀντιθέσεσι 48 λύσεις διὰ βραχέων, εἴη δ ̓ ἂν καὶ τρίτη, ἡ παρὰ τὴν λέξιν, λέγω δὴ τὴν ὡς, μονοσύλλαβον μὲν οὖσαν, ὁμώνυμον δὲ καὶ κατὰ πολλῶν λεγομένην σημαινομένων. ὧν τὰ μὲν πλείω 5 γραμματισταῖς παραπεμπτέον, οἷς προυργιαίτερον τουτοΐ· ἡμῖν δ ̓ ἀπόχρη κατὰ τοὺς τῶν θείων ἐνταῦθα γραφῶν ἐκδέχεσθαι ἑρμηνέας, ποτὲ μὲν ὡς βεβαιωτικὴν δηλαδὴ καὶ τῆς ὑποκειμένης εννοίας ἐπίτασιν ἔχουσαν, ποτὲ δ ̓ ὡς ὁμοιωματικὴν ἢ διστακτικὴν καὶ οὐ μάλα ἀναμφισβήτητον. ὧν υπο-48 10 δείγματ ̓ ἂν εἴη ταῦτ ̓ ἐκ προχείρου παραστάντα τῇ μνήμῃ, τῆς μὲν βεβαιωτικῆς καὶ τῆς ὑποκειμένης ἐπίτασιν ἐχούσης ἐννοίας τὸ “ἐθεασάμεθα τὴν δόξαν αὐτοῦ δόξαν ὡς μονογε νοῦς παρὰ πατρός,” ἐν σαρκὶ μὲν κεκρυμμένην δηλονότι, ἀλλ' ὡς τῷ ὄντι μονογενοῦς καὶ κυρίως υἱοῦ καὶ λόγου τοῦ θεοῦ διὰ 15 τῶν παραδόξων ἔργων φαινομένου· τῆς δ ̓ ἑτέρας τὸ “ἔλαμψε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡς ὁ ἥλιος·” ἐνταῦθα γὰρ ὁμοιώσεως ἔσχε τρόπον, καὶ οὐ μάλα αναμφισβήτητον ἔμεινεν, οὐδ ̓ ἐκτὸς παραλλάξεως. ὁποῖόν ἐστι καὶ τὸ προβληθὲν ἐν τῷ παρόντι 40 θείου Διονυσίου ῥητόν, ὡς τοὺς μαθητὰς ἐν ἐκείνῃ τῇ θειο20 τάτῃ λέγοντος μεταμορφώσει· ὁμοιότητα γὰρ ἐνταῦθα καὶ οὐ ταυτότητα σημαίνει τὸ ῥῆμα, καὶ ἀπαραλλαξίαν ἔχειν οὐ δύναται· οὔτε γὰρ ὁμοφυᾶ ταυτὶ οὔθ ̓ ὁμογενῆ οὔθ ̓ ὁμοει δῆ· οὐσίας μὲν γὰρ ἡ ταυτότης, ἡ δ ̓ ὁμοιότης ποιότητος. f. 232 8. Duas igitur protulimus oppositionum vestrarum rufutationes paucis verbis, tertia nunc est quae pertinet ad lectionem, dico illud s monosyllabum quidem, sed ancipitem et multis cum notionibus coniunctum. Quarum pleraque tradendae sunt grammaticis ut quibus hae ad rem facere videantur. nobis satis est ad divinarum scripturarum interpretes recurrere. modo enim confirmandi vim habet et notionem quae subest amplificandi. modo similitudinem aut dubitationem significat et id quod admodum incertum est. quorum exempla hunc in promptu sunt; ubi confirmandi vim aut notionis quae subest amplificandae habet: vidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre, in carue scilicet occultatam sed quasi re vera unigeniti et proprii filii et verbi dei per mirabilia facta declarati." notionis alterius: ,,splendebat facies eius sicut sol." ubi similitudinis rationem recepit nec valde incertum erat nec extra errorem quale est etiam antea prolatum divi Dionysii verbum illud, ubi dicit:,,tanquam discipulos in divina illa transfiguratione." similitudinem enim ibidem, non identitatem significat haec vox nec errorem inferre potest. haec enim nec eiusdem naturae nec generis nec speciei sunt. essentiae quidem ποῦ γὰρ ταυτότητος ἂν εἴη τόπος τοῖς ἐκ διαμέτρου συμφυα τἀναντία κληρωσαμένοις; οἷς γὰρ ἔτι φθαρτῷ συνεῖναι βίῳ καὶ σώματι συνδεδράμηκε, καὶ οἷς μή, τούτοις οὐκ ἔστι καθώ διεστήκασιν οὐδεμία ταυτότης. ὡς εἶναι τὸ ὡς οὐ ταυτότη τος ἐνταῦθα λόγον ἔχον, ἀλλ' ὁμοιότητός τινος σκιαγραφίαν 5 50 εἰπεῖν. καὶ γὰρ καὶ ὁ θεῖος Χρυσόστομος τὸ “ἔλαμψεν ὡς ὁ ἥλιος” ἐξηγούμενος, ἡ τῶν ἀφθάρτων σωμάτων δόξα, φησίν, οὐ τοσοῦτον ἀφίησι τὸ φῶς ὅσον τοῦτο τὸ σῶμα τὸ φθαρτόν, οὐδὲ τοιοῦτον οἷον καὶ θνητοῖς ὄμμασι γενέσθαι χωρητόν, ἀλλ' ἀφθάρτων καὶ ἀθανάτων δεόμενον ὀφθαλμῶν 10 πρὸς τὴν θέαν αὐτοῦ. ἀκούετε τοῦ μεγάλου φωστῆρος τῆς ἐκκλησίας, διδάσκοντος καὶ αὐτοῦ τοῖς ἄλλοις πατράσιν ὁμοίως, ὡς οὐκ ἄφθαρτον ἔλαβε σῶμα ὁ κύριος (τοῦτο γὰρ τῆς Μαρκίωνός ἐστι λέγειν αἱρέσεως), οὐδ ̓ ἄκτιστον αὐτὸ πεποιηκέ τε καὶ ἔκτισε (τοῦτο γὰρ τῆς τῶν εἰκονομάχων καὶ Μανι-15 χαίων ἐστὶ λέγειν μανίας), ἀλλ' ἡ ἀναλλοίωτος φύσις, κατὰ τὸν θεῖον εἰπεῖν μελωδόν, τῇ βροτείᾳ μιχθεῖσα τῆς ἐμφερούς · · ἀύλου θεότητος φῶς παραγυμνοῦσα τοῖς ἀποστόλοις ἀπορ ρήτως ἐξέλαμψε, καὶ πάλιν ἀμυδροὺς θεϊκῆς αὐγῆς πατ 51 ρεγύμνου χαρακτῆρας. ὁρᾶτε πῶς οἱ τῆς εὐσεβοῦς ἐκκλη-20 σίας πάντες διδάσκαλοι σωματικῶς τε καὶ συμβολικῶς τὴν ἀμυδρὰν καὶ αἰνιγματώδη πανταχοῦ διὰ τῆς παρὰ προθέ σεως ἐμφαίνουσι δήλωσιν. συμμαρτυρεῖ δ' ἡμῖν καὶ ὁ μέσ identitas, qualitatis similitudo; quomodo enim identitatis erit locus eis qui contraria omnino cognata inter se adepti sunt? quippe qui adhuc mortalis vitae et corporis vinculo constricti sint, et quorum ob distantiam nulla identitas. itaque as illud non identitatis ibidem notionem habere sed similitudinis alicuius colorem dicam. atque ipse divus Chrysostomus illud: „splendebat ut sol „interpretaturus: pincorruptibilium autem corporum gloria, inquit, non tantam amittit lucem quantam corpus hoc incorruptibile, nec talem ut ab mortalibus oculis percipi potest; sed incorruptibilibus et immortalibus oculis opus est ad eius contemplationem. auditis magni ecclesiae luminis explicationem simulque aliorum non incorruptibile corpus receipisse dominum; quod tenet Marcionis haeresis, nec increatum illud fecit et creavit, quod Iconomachorum et Manichaeorum excogitavit insania. sed solubilis ut cum divo poeta loquar mortalitati immixtam similis incorporeae deitatis lucem denudavit apostolis mirum in modum et inclaruit. et alias involutos divini splendoris radios denudasti. videtisne quomodo religiosae ecclesiae cuncti praeceptores corporaliter et symbolice latentem et involutam ubique explicationem consilio γας ἀπόστολος Παῦλος, λέγων “νῦν μὲν δι' ἐσόπτρου ἐν αἰνίγματι βλέπομεν, τότε δὲ πρόσωπον προς πρόσωπον.” ὁρᾶτε δὲ πῶς καὶ οὗτος αἰνιγματώδη φάσκει τὴν ὁρατὴν θεοφάνειαν καὶ οὐκ ἄνευ συμβόλων καὶ τύπων. ἀκουστέον δὲ τί καὶ ὁ Β 5 εὐαγγελιστὴς ἐνταῦθα Ἰωάννης φησίν· “ἀγαπητοί, νῦν τέκνα θεοῦ ἐσμέν, καὶ οὔπω ἐφανερώθη τί ἐσόμεθα· οἶδαμεν δὲ ὅτι, f. 232 b. ἐὰν φανερωθῇ, ὅμοιοι αὐτῷ ἐσόμεθα, ὅτι ὀψόμεθα αὐτὸν καθώς ἔστιν” ἀκηκόατε πῶς ὁ συμπαρὼν μεταμορφουμένῳ τῷ κυρίῳ σαφώς ὁμολογεῖ διαρρήδην μήπω πεφανερώσθαι, 10 σκιαγραφεῖσθαι δ' ἐν ἐπαγγελίαις αἰνιγματώδεσι τὴν ἐς τὸ μέλλον καθαρωτέραν πρόσωπον πρὸς πρόσωπον μετὰ σαρκὸς ἐκείνου φανέρωσιν, ὅτε δήπουθεν τοῖς ἀξίοις ὀφθήσεσθαι φάσκοι μεθ' ης ἀνέστη σαρκὸς κατὰ τὸ γεγραμμένον “οὗτος Ἰησοῦς ὁ ἀναληφθεὶς ἀφ' ὑμῶν εἰς τον οὐρανόν, οὕτως ἐλεύ 15 σεται πάλιν ὃν τρόπον ἐθεάσασθε αὐτὸν πορευόμενον εἰς τὸν οὐρανόν” καὶ ταῦτα τίς καὶ ποῖος ὁ ταῦτα γράφων ἐστίν ; 58 ὁ καὶ πρὶν ἀποδύσασθαι τὸ θνητὸν τουτὶ καὶ φθαρτὸν τῆς σαρκός, μεγίστῃ συνοικών καθαρότητι. ἀλλ' ὁ Παλαμᾶς ἀπὸ χλιδῆς καὶ πότου καὶ τρυφῆς ὀφθαλμοῖς αἰσθητοῖς ἐν 20 ταυθοί διατείνεται βλέπειν οὐ τὴν ὁρατὴν αὐτοῦ Θεοφάνειαν, ἀλλὰ τὴν ἄκτιστόν τε καὶ ἀγγέλοις ἄγνωστον Θεότητα. τί πρὸς ταῦτά φατε οἱ τῶν ἐκείνου προεστηκότες ὑμεῖς; ἢ οὐ quodam proferant? testis nobis est ipse magnus apostolus:,,videmus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem de facie ad faciem.” videtisne quomodo ipse obscuritate involutam dixerit visibilem dei manifestationem nec sine symbolis et imaginibus, audiendum autem est etiam quod Ioannes evangelista dicit; carissimi, nunc filii dei sumus et nondum apparuit. scimus quoniam quum apparuerit similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est." audistisne quomodo ille qui domini transfigurationi aderat nondum plane patefactam fuisse eam aperte concedat; adumbrari autem in obscuris promissionibus in futurum apertiorem per corpus illud contemplationem de facie ad faciem, quum scilicet a dignis adspectum iri dicat cum eadem qua surrexit carne. sicut scriptum est: hic Iesus qui assumptus a nobis in coelum sic veniet quemadmodum eum vidistis euntem in coelum. et quis est et qualis ille qui haec scripsit? ille in quo priusquam ca. rius mortalitas et dissolubilitas abiecta erat summa inerat puritas. at Palamas in deliciis et potatione et luxuria oculis sensualibus videre contendit non visibilem dei manifestationem sed increatam et ne an gelis quidem cognitam deitatem. quid ad haec dicitis vos qui illius causam agitis? nonne lacrimabilis ille, lacrimabiliores autem qui |